☘️Amaç-Sonuç Cümleleri
Eylemin hangi amaca bağlı olarak gerçekleştiğinin
belirtildiği cümlelere amaç-sonuç cümleleri denir.
☘️Amaç-sonuç
cümleleri, eyleme sorulan “hangi amaçla?” sorusuna cevap verir.
☘️Bu
tür cümlelerde de “için, diye, üzere” gibi edatlardan yararlanılır.
Örnekler
☘️Sınavı
kazanmak için çok çalışmış.
Yukarıdaki cümlede yükleme “hangi
amaçla çalışmış?” sorusunu yönelttiğimizde “sınavı kazanmak için” cevabını
alıyoruz. Yüklemin yapılış amacı bildirildiği için bu cümle amaç-sonuç
cümlesidir.
☘️Bildiklerini
anlatmak üzere karakola başvurdu.
☘️Kilo
vereyim diye spor yapıyor.
☘️Yazar,
eleştirmene şirin görünmek maksadıyla iki yüzlü davranıyor.
☘️Ona
sık sık öğüt verirdi; iyi bir insan olsun diye.
☘️Amaç-Sonuç Cümleleri ile Neden-Sonuç Cümleleri Arasındaki Fark
☘️Amaç-sonuç
cümleleri, neden-sonuç cümleleri birbirine çok benzemekte bu yüzden sık sık
karıştırılmaktadır. Amaç-sonuç cümleleri ile neden-sonuç cümlelerini ayırt
etmek için şu yolu izlemeliyiz:
☘️Amaç-sonuç
ile neden-sonuç cümlelerinin karıştırılmasının en büyük sebebi amaç-sonuç
cümlelerinin, neden-sonuç cümlelerini bulmak için kullandığımız “neden?”
sorusuna da cevap verebilmeleridir. Bu yüzden amaç-sonuç cümlelerinin sorulduğu
sorularda önce mutlaka “hangi amaçla?” sorusu sorulmalıdır. Eğer önce “neden?”
sorusunu sorarsak neden-sonuç cümlesini amaç-sonuç sanarak yanılırız.
☘️Neden-Sonuç (Sebep-Sonuç) Cümleleri☘️
Bir eylemin hangi gerekçeyle veya
hangi sebeple yapıldığını bildiren cümlelere neden-sonuç (sebep-sonuç)
cümleleri denir. Bu cümlelerin yüklemine “niçin?” , “neden?” soruları
sorulduğunda bu sorular cevapsız kalmaz. Neden-sonuç cümleleri iki bölümden
oluşur: Birinci bölüm neden (sebep), ikinci bölüm ise sonuç bildirir.
Genellikle “için, -den, -diğinden, ile” gibi ekler ve edatlar kullanılır.
Örnekler
☘️Hasta
olduğu için okula gelememiş.
Yukarıdaki cümlede yükleme “neden
gelememiş?” sorusunu yönelttiğimizde “hasta olduğu için” cevabını alıyoruz.
Yüklemin yapılış sebebi bildirildiği için bu cümle sebep-sonuç cümlesidir.
☘️Okulların
çılmasıyla masraflar arttı.
☘️Onu
çağırmadık diye bize küstü.
☘️Yağmur
yağınca maç iptal oldu.
☘️Malzeme
yetersizliğinden inşaat yarım kaldı.
☘️Neden-sonuç
ilişkisi bağımsız iki cümle ile de ifade edilebilir.
Örnekler
☘️Çiçekleri
gece sula; daha çabuk büyür.
☘️Bir
daha böyle konuşma; beni üzüyorsun.
Bu örneklerde birinci cümlede ifade
edilen eylem, ikinci cümlede ifade edilen eylemin nedeni durumundadır. Buna
“gerekçe” de denmektedir. Bu tür ifadelerde sebep cümlesi ile sonuç cümlesinin
yerleri değiştirilebilir.
☘️Neden-Sonuç Cümleleri ile Amaç-Sonuç Cümleleri Arasındaki Fark
Neden-sonuç ile amaç-sonuç cümleleri
birbirine çok benzemekte bu yüzden sık sık karıştırılmaktadır. Sebep-sonuç
cümleleri ile amaç-sonuç cümlelerini ayırt etmek için şu yolu izlemeliyiz:
Neden-sonuç ile amaç sonuç
cümlelerinin karıştırılmasının en büyük sebebi iki tür cümlenin de “neden?”
sorusuna cevap verebilmesidir. Eğer bir soruda birden fazla seçenekte “neden?”
sorusuna cevap alabiliyorsak, öncelikle “hangi amaçla?” sorusunu sorup eleme
yapmalıyız. “Hangi amaçla?” sorusunun cevabı bize amaç-sonuç cümlesini
verecektir.
☘️Koşul-Sonuç Cümleleri☘️
Bir olayın veya durumun
gerçekleşmesinin, başka bir olayın veya duruma bağlı olduğunu belirten
cümlelere koşul-sonuç (şart-sonuç) cümleleri denir. Bu tür cümlelerde birinci
bölüm (yan yargı) koşul, ikinci bölüm ise o koşula bağlı olarak ortaya çıkan
sonuçtur (temel yargı).
☘️Türkçede
koşul anlamı asıl olarak “-se” şart ekiyle sağlanır. “ise”, “-ince”, “-dikçe”,
“mi”, “ama”, “üzere”, “yeter ki” ile de koşul anlamı sağlanabilir.
Örnekler
☘️Ödevini
yaparsan oyun oynayabilirsin.
Bu cümlede koyu renkle yazılmış
bölüm, eylemin yapılabilmesinin bağlı olduğu koşulu belirtmektedir. (oyun
oynayabilmesi hangi koşula bağlı? → ödevini yapmasına)
☘️Temiz
bir dünya istiyorsan yerlere çöp atma.
☘️Müzik
dinleyebilirsin ama sesini fazla açmayacaksın.
☘️Bizim
buralara yağmur yağdıkça her yer toprak kokardı.
☘️Akşama
geri vermek üzere bu kitabı alabilirsin.
☘️Akşam
baban gelsin, alışverişe çıkarız.
☘️İstediğin
her şeyi alırım, yeter ki sınıfını geç.
UYARI
☘️
Cümleye istek, dilek anlamı katan –se, -sa ile koşul anlamı veren –se, -sa
ekini karıştırmamak gerekir. İstek cümleleri de –se, -sa eki almasına rağmen,
koşul anlamı taşımaz.
Örnekler
☘️Otobüsle
gelmese de trenle gelse.
☘️Karşılaştırma Cümleleri☘️
Birden fazla varlık, kavram ya da
durumun karşılaştırıldığı cümlelerdir. Karşılaştırmada benzerlik, farklılık,
üstünlük gibi değişik durumlar ifade edilir.
☘️Karşılaştırma
ilgisi “gibi, kadar, en, daha, çok, göre, fazla” gibi sözcüklerle kurulur.
Örnekler
☘️Kışın
Sivas, İstanbul’dan daha soğuktur.
☘️Televizyon
da sinema kadar etkilidir.
☘️Köyün
en güzel çileği bahçemizde yetişir.
☘️Yeni
şiirler eski şiirlere göre daha anlaşılır bir dille yazılıyor.
☘️Selim,
gezmeyi çok sever, Elif ise kitap okumayı.
☘️Öznel
ve Nesnel Yargılı Cümleler☘️
1. Öznel Yargılı Cümleler
Söyleyenin kendi düşüncesini,
duygusunu veya beğenisini içeren cümlelere öznel cümleler denir. Doğruluğu ya
da yanlışlığı kişiden kişiye göre değiştiği için öznel yargılar kanıtlanamaz.
Örnekler
☘️Mavi
en güzel renktir.
Yukarıdaki cümle, söyleyenin kişisel
düşüncesini yansıtmaktadır. Kanıtlanması olanaksızdır. Çünkü her insanın
sevdiği renk farklıdır. Bu yüzden bu cümle, öznel yargı bildiren bir cümledir.
☘️İstanbul
Boğazı’nın seyrine kimse doyamaz.
☘️Evde
mutlu olan başarılı olur.
☘️Mavi
elbise insanlara yakışıyor.
☘️Duygusal
şarkılar herkesi etkiler.
2. Nesnel Yargılı Cümleler
Söyleyenin duygu veya düşüncesini
içermeyen; doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye göre değişiklik
göstermeyen cümlelere nesnel cümleler denir. Nesnel yargılar, araştırma sonucu
ulaşılabilecek, herkesçe kabul görmüş, kanıtlanabilir yargılardır.
Örnekler
☘️Mavi
ana renklerden biridir.
Yukarıdaki cümlede söyleyenin
kişisel düşüncesine yer verilmemiştir. Bu cümledeki yargı, kişi tarafından
bilinmese bile bir araştırma sonucunda ulaşılabilir bir yargı olduğu için bu
cümle nesnel bir cümledir.
☘️Şairin
en son kitabı 200 sayfadan oluşuyor.
☘️Eser,
dört bölüm halinde sinemaya uyarlanmış.
☘️İstanbul
1453′te fethedildi.
☘️Yazar,
bu romanında aile bireyleri arasındaki sorunları anlatıyor.
☘️Doğrudan ve Dolaylı Anlatım
1. Doğrudan Anlatımlı
Cümleler
Başkasına ait bir sözün hiç
değiştirilmeden aktarılmasına doğrudan anlatım denir. Olduğu gibi aktarılan söz
genellikle tırnak işareti içerisinde yazılır. Tırnak işaretinin dışında virgül
kullanılarak da aktarılabilir.
Örnekler
☘️Atatürk:
“Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” diyerek bir gerçeği dile getirmiştir.
(Atatürk’e ait söz değiştirilmeden aktarılmış)
☘️Atalarımız,
kalem kılıçtan keskindir, der.
2. Dolaylı Anlatımlı
Cümleler
Başkasından alınan sözün, cümledeki
yargıyı değiştirmeden, kendi sözcüklerimizle aktarılmasına dolaylı anlatım
denir. Dolaylı anlatımlı cümleler “söyledi, belirtti, açıkladı” gibi eylemlerle
biter ya da yüklemleri öğrenilen geçmiş zamanla çekimlenir.
Örnekler
☘️Atatürk
hayatta en gerçek yol göstericinin ilim olduğunu söylemiştir. (Yazar kendi
anlatımıyla Atatürk’e ait sözü değiştirerek aktarmış)
☘️Doktor,
babama ilaçları mutlaka içmesi gerektiğini tembih etti.
☘️Cümle Yorumlama
Cümle yorumu; cümlenin konusu, ana
fikri, cümleden çıkarılabilecek / çıkarılamayacak yargı, cümle tamamlama ve
oluşturma ile düşüncenin yönünü değiştiren sözcükler olmak üzere yedi başlıkta
incelenir:
1. Cümlenin Konusu
Cümlede üzeride durulan kavramlar
cümlenin konusunu verir. Sorularda bir cümle verilir ve bu cümlede neyin
anlatıldığı, yani cümlenin konusu sorulur.
Yapılması gereken, verilen cümleyi
yorumlayarak anlatılanı bir iki söz ile ifade etmektir. Bunun için cümleye “Bu
cümle neyi anlatıyor?” sorusu sorulur ve sorunun cevabı aranır. Alınan cevap
cümlenin konusu olacaktır.
Örnekler
☘️Öğretmen
bir toplumun yapı taşıdır.
Bu cümlede öğretmen, “yapı taşı”na
benzetilmiş. Taştan yapılan binalarda temel malzeme taş olduğuna göre, bu
malzeme olmadan bina yapılamaz. Öğretmen için toplumun yapı taşı dendiğine
göre, toplumun ortaya çıkması için öğretmene ihtiyaç var demektir. Öyleyse
toplumun oluşmasında öğretmen çok önemlidir. Yani bu cümlenin konusu, anlatmak
istediği, “öğretmenin önemi”dir.
☘️Gelecek
nesillere yaşanır bir dünya bırakmak için çevreyi korumalıyız.
☘️Bu
cümlede çevrenin korunması gelecek nesillere sağlıklı bir dünya bırakma
gerekçesine bağlanıyor. Öyleyse bu cümlede “çevrenin korunmasının
gerekliliğini” anlatıyor diyebiliriz.
2. Cümlenin Ana Fikri (Ana
Düşüncesi)
Bir cümlede asıl anlatılmak istenen
fikir veya cümlede verilmek istenen mesaja ana fikir denmektedir.
Örnekler
☘️Eğer
bir romancı yazdığı eserlerin geniş kitleler tarafından okunmasını,
beğenilmesini arzu ediyorsa yapacağı ilk iş seslendiği halkın anlayabileceği
bir dil kullanmak olmalıdır.
Bu cümlede anlatılmak istenen
düşünceyi “Yalın bir dil kullanan sanatçı, daha fazla okunur.” şeklinde öz
olarak ifade edebiliriz. Bu da cümlenin ana düşüncesi olur.
☘️Gerçek
şair; halkının dağlarını, çobanlarını, kuzularını, acı ve sevinçlerini
anlatandır.
☘️Bu
cümlede anlatılmak isteneni ise “Şair, milletini anlatan kimsedir.” şeklinde
belirtebiliriz.
3. Cümleden
Çıkarılabilecek Yargı
Bir cümle verilir ve bu cümlede
anlatılmak istenenin veya cümleden çıkarılabilecek yargının ne olduğu sorulur.
Bu tip soruların çözümünde yapılması
gereken, verilen cümleyi yorumlayarak cümlenin söyleniş sebebinin bulunmasıdır.
Çünkü hiçbir cümle boş yere söylenmez, her cümlenin bir söyleniş amacı vardır.
İşte bu tip sorularda bize düşen onu bulmaktır. Biz buna cümlenin ana düşüncesi
de diyebiliriz.
“Bu cümlede yazar bize ne demek
istedi?” sorusuyla anlatılmak isteneni bulabiliriz.
Örnekler
☘️Yazar,
eserlerinde günlük hayatta olan şeyleri olduğu gibi, hiçbir abartmaya gitmeden
anlatmıştır.
Bu cümlede yazar, eserlerinde günlük
hayatı olduğu gibi anlatmışsa toplumun yaşamını işlemiş demektir. Öyleyse bu
cümlede anlatılmak isteneni “Yazar, eserlerinde içinde yaşadığı toplumu
anlatmıştır.” şeklinde ifade edebiliriz.
☘️İnsan,
bazı şeyleri söylemeyi seçtiği için değil; onları belli bir biçimde söylemeyi
seçtiği için ‘yazar’dır.
☘️Bu
cümlede, “bazı şeyleri söyleme” sözüyle, konu; “belli bir biçimde söyleme”
sözüyle, üslup kastedilmiştir. Bu sözlerden hareketle cümlede, bir insanı yazar
yapan şeyin işlediği konunun değil, üslubunun olduğu anlatılmak istenmiştir.
Dolayısıyla bu cümlede anlatılmak isteneni “Bir yazarın neyi söylediğinden çok,
nasıl söylediği önemlidir.” şeklinde ifade edebiliriz.
4. Cümleden
Çıkarılamayacak Yargı
Bir cümle verilir ve bu cümleden
çıkarılamayan ya da cümlenin anlamıyla çelişen yargıları bulmamız istenir.
☘️Yapılacak
iş verilen cümleyi yorumlayarak cümleden çıkarılabilecek yargıları bulmaktır.
Sorular dört seçenekten oluştuğuna göre, seçeneklerin üçündeki yargılar,
verilen cümleden çıkarılabilecek niteliktedir. Dolayısıyla cümleden
çıkarılabilecek yargılar belirlenince, cümleden çıkarılamayacak yargı
kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Bu süreçte cümle çok iyi okunmalı, hangi
ifadeden nasıl bir sonuç çıkarılabileceği iyi tespit edilmelidir.
Örnekler
☘️Mehmet’in
kardeşi dün de okula gitmedi.
Bu cümleden çıkarılabilecek ve
çıkarılamayacak anlamları bulalım:
1. “Mehmet evin tek çocuğu
değildir.”
2.“Mehmet ‘in kardeşi 0-6 yaş
arasında değil.”
3. “Mehmet ‘in kardeşi bugün de
okula gitmemiş.”
4. “Mehmet kardeşinden başarılıdır.”
Yukarıdaki cümlelere baktığımızda 1.
cümle kardeş, 2. cümle okul, 3. cümle dün de sözcüklerinden çıkar. 4. cümleyi
verilen cümleden çıkaramıyoruz.
5. Cümle Tamamlama
Verilen cümlelerde veya karşılıklı
konuşma metinlerinde boş bırakılan yerlerin anlam bütünlüğünü ve uyumunu
sağlayacak şekilde doldurulmasıdır.
☘️Yapılacak
iş, cümlenin gelişinden çıkarılan anlam doğrultusunda boşlukları doldurmaktır.
Bu yapılırken dil bilgisi kuralları göz önünde bulundurulmalıdır. Yani
eklenecek sözcüklerin hem anlamca hem de yapıca cümleye uygunluk taşıması
gerekir.
Tamamlanacak ve tamamlayacak
cümleler ya da sözler arasında;
– Anlamsal ilişki doğru
kurulmalıdır.
– Zaman ve kişi yönünden uyum
olmalıdır.
– Cümleleri anlamca bağlamak için
uygun bağlaçlar kullanılmalıdır.
☘️Böyle
sorular seçeneklerden gidilerek de çözülebilir.
Örnekler
☘️Anneme
Anneler Günü için bir ………………… aldım.
Anneler Günü’nde çocuklar annelerine
hediye alır. Öyleyse bu boşluğu “hediye” sözcüğüyle tamamlayabiliriz.
6. Cümle Oluşturma
(Kelimeleri Doğru Sıralama)
Sözcük ya da sözcük gruplarına
ayrılmış olarak verilen cümlelerin genellikle anlamlı ve kurallı bir cümle
haline getirilmesi istenir.
☘️Yapılacak
iş, öncelikle yüklemi belirlemek ve eğer kurallı bir cümle isteniyorsa yüklemi
sona yerleştirmek, daha sonra varsa edat gruplarını, bağlaçları ve tamlamaları
bulmaktır.
☘️Bu
konuyla ilgili sorular seçeneklerden gidilerek de çözülebilir.
Örnek Soru
1. aynı şeyleri
2. başkalarının düşüncelerini
3. dinleyerek de
4. okuyarak
5. yapabiliriz
6. nasıl öğreniyorsak
Yukarıdaki sözcük ve sözcük
gruplarıyla anlamlı bir cümle oluşturmak için sıralama nasıl olmalıdır?
A) 2 – 6 – 3 – 1– 4– 5
B) 1 – 3 – 5 – 6– 4 – 2
C) 2 – 4 – 6 – 1 – 3 – 5
D) 3 – 5 – 1 – 2 – 4 – 6
Çözüm: Bu sözcüklerle anlamlı ve
kurallı bir cümle oluşturmak istesek, ilk önce yüklemi bulmalıyız. Burada
yüklem, beşinci sözcük olan “yapabiliriz” sözcüğüdür. Seçeneklerdeki sıralamaya
beş numarayla biten iki seçenek vardır: A ve C. Sözcükler arasındaki anlam
dikkate alındığında da C seçeneğinin sıralamasının daha uygun olduğu görülür.
Doğru sıralama şu şekildedir: ”Başkalarının düşüncelerini okuyarak nasıl
öğreniyorsak aynı şeyleri dinleyerek de yapabiliriz.” YANIT: C
7. Düşüncenin Yönünü
(Akışını) Değiştiren Sözcükler
Cümle içindeki kelimeler anlamca
birbirini tamamlar. Fakat bir konudan başka bir konuya geçilirken “fakat, ama,
lakin, ancak, oysa, ne var ki, yalnız, halbuki” gibi anlamın akışını değiştiren
sözcükler kullanılabilir. Bu tür sözcükler cümlede anlamın akışını değiştiren
sözcüklerdir.
Örnekler
☘️Ahmet
çalışkan, dürüst, efendi bir öğrencidir; ama…
“ama” bağlacından sonra
kullanacağımız ifade daha önce kullanacağımız ifadenin zıddı olacaktır.
Ahmet çalışkan, dürüst, efendi bir
öğrencidir; ama yazısı güzel değil.
ifade olumlu ifade olumsuz
☘️Hasta
adam, iyileşmek için doktor doktor dolaştı; ne var ki hastalığına çare
bulamadı.
☘️Ankara
güzel, düzenli, planlı bir şehirdir; fakat denize kıyısı yoktur.
☘️Parası
yok, arkadaşı yok, gidecek kimsesi yok; yalnız temiz bir kalbi var.
☘️Gelemeyeceğini
söyledi, hâlbuki vakti vardı.
☘️Örtülü Anlam
Cümlede açık olarak söylenmediği
halde, cümlenin anlamından veya cümledeki bazı ifadelerden çıkarılabilen anlama
örtülü anlam denir.
☘️Örtülü
anlamın bulunduğu cümlelerde karşılaştımalara, aşamalı durumlara yer
verilebilir. Ağırlıklı olarak “de” bağlacı kullanılır.
Örnekler
☘️Öğretmenler
toplantısına annem de katıldı.
cümlesinde toplantıya annesi dışında
katılanların da olduğu anlamı çıkar. Bu anlam açık olarak söylenmediği için
cümle örtülü anlamlıdır.
☘️Ahmet
yine kaza yapmış.
cümlesinden Ahmet’in iyi bir sürücü
olmadığı ve daha önce de kaza yaptığı anlamları çıkıyor. Bu anlamlar o cümlenin
örtülü anlamlarıdır.
☘️Hava
artık ısınmaya başladı.
cümlesinde havanın daha önce soğuk
olduğu anlaşılmaktadır. Cümlede belirtmemesine rağmen bu anlamı
çıkartabildiğimiz için bu cümlede örtülü anlam vardır.
☘️Kitaplığın
en üst rafındaki kitaplar diğer raflardaki kitaplardan daha kalındı.
cümlesinden kitaplığın tüm
raflarında kitapların olduğu örtülü anlamını çıkarabiliriz.
☘️Cümlenin İfade Ettiği Anlam Özellikleri
Anlamına göre cümleleri on bir
başlık altında incelemek mümkündür:
1. Tanım Cümleleri
Bir varlığın veya kavramın ne
olduğunu belirten cümlelere tanım cümlesi denir. Tanım cümleleri “Bu nedir?”,
“Bu kimdir?” sorularına cevap verir. Tanımlar genelde nesneldir fakat tanım
cümleleri öznel de olabilir.
Örnekler
☘️Ünlü
kişilerin kendi yaşamlarını anlattıkları yazılara otobiyografi denir. (Nesnel
tanım)
☘️İş,
oluş, durum bildiren sözcüklere fiil adı verilir. (Nesnel tanım)
☘️Gözler,
kalpteki duyguları yansıtan aynadır. (Öznel tanım)
2. Öneri (Tavsiye)
Cümleleri
Bir sorunu çözmek veya daha iyiye
ulaşmak için görüş ve düşüncelerin öne sürüldüğü cümlelerdir.
Örnekler
☘️Daldaki
elmayı almak için merdiven kullanmalısın.
☘️Yolculuğa
çıkarken yanına bir kitap al ki canın sıkılmasın.
☘️Bu
işe sabırlı yaklaşmanız daha doğru olacak.
☘️Kilolarından
kurtulmak istiyorsan düzenli spor yapmalısın.
☘️Konuyu
iyice anlamak istiyorsan, önce tekrar et, sonra da bol bol soru çöz.
3. Varsayım Cümleleri
Gerçekleşmemiş bir olayın
gerçekleşmiş gibi ya da gerçekleşmiş bir olayın hiç gerçekleşmemiş gibi kabul
edildiği cümlelerdir. Varsayım anlamı taşıyan yargılarda genellikle “tut ki,
diyelim ki, farz edelim, düşün ki, …dığını düşünelim” gibi ifadelere yer
verilir.
Örnekler
☘️Diyelim
ki bu uçağa yetişemedin.
☘️Bir
an için rüyalarının gerçekleştiğini düşün.
☘️Tut
ki puanın yetmedi ve üniversiteye giremedin.
☘️Farz
et ki sınavı kazanamadın, ne yapacaksın?
4. Eleştiri Cümleleri
Bir yapıtın, bir insanın veya bir
durumun doğru ya da yanlış yönlerini belirten cümlelerdir. Eleştiri, olumlu
eleştiri ve olumsuz eleştiri olmak üzere ikiye ayrılır.
Örnekler
Konuları açık ve anlaşılır bir dille
ele almış.
☘️Hakem,
son maçı çok iyi yönetti.
Yukarıdaki cümlelerde hoşa giden
yönler belirtildiğinden olumlu eleştiri yapılmıştır.
☘️Bu
firmanın ürünleri eskisi kadar kaliteli değil.
☘️Kimi
öyküleri, öykü olmaktan çok köşe yazısıdır.
Yukarıdaki cümlelerde de hoşa
gitmeyen, eksik görülen yönler belirtildiğinden olumsuz eleştiri yapılmıştır.
5. Öz Eleştiri Cümleleri
Bir kişinin kendi davranışları
üzerinde yürüttüğü yargıları içeren cümlelerdir.
Örnekler
☘️Zamanı
iyi kullanmadığım için sınavda başarısız oldum.
☘️On
dört yaşına geldim ama hâlâ güzel yazmayı öğrenemedim.
☘️Düşünmeden
konuşarak arkadaşımın kalbini kırdım.
6. Uyarı Cümleleri
Kişi ya da kişileri yanlış
davranışlardan uzak tutmak için bir konu, sorun ya da olumsuz bir durum ile
ilgili ikaz ve hatırlatmaları içeren cümlelerdir.
Örnekler
☘️Kışın
zincir takmadan yola çıkmayın.
☘️Üzerime
bu kadar gelmeyin.
☘️Dilini
tutmayı öğrenemezsen etrafında kimsecikler kalmaz.
7. Tasarı Cümleleri
Gelecekte yapılması planlanan
işlerin belirtildiği cümlelerdir.
Örnekler
☘️Önümüzdeki
ay tatile çıkmayı düşünüyorum.
☘️Yeni
kitabımda farklı bir konu işleyeceğim.
☘️Bu
işin altından başarıyla kalkmayı amaçlıyoruz.
8. Tahmin Cümleleri
Akla, sezgilere, gözlemlere veya
birtakım verilere dayanarak, olacak bir şeyi önceden kestirebilme sonucunda
ortaya çıkan cümlelerdir.
Örnekler
☘️Annem
meraktan patlıyordur şimdi.
☘️Gökyüzü
bulutlarla doldu, yağmur yağabilir.
☘️Şu
anda öğretmen derse başlamıştır.
9. Olasılık (İhtimal)
Cümleleri
Gerçekleşmesi kesin olmayan bir
olayın veya bir durumun ortaya çıkmasının beklenilmesi, umut edilmesi ile
ilgili cümlelerdir.
Örnekler
☘️Tatilde
Karabük’e gidebiliriz.
☘️Kim
bilir belki yarın, belki yarından da yakın.
☘️Sanıyorum
o konu anlatılmadı.
☘️Olasılık cümleleri ile tahmin cümleleri arasındaki fark şudur: Olasılık
anlamlı cümlelerde “ikilem” söz konusudur. Yani bahsedilen şey için “Öyle de
olabilir, böyle de olabilir.” anlamı hakimdir. Tahmin anlamlı cümlelerde bu
“ikilemi” görmeyiz. Tahmin anlamlı cümlelerde tecrübelerden hareketle “emin
oluş” havası vardır. Olasılık anlamlı cümlelere göre, tahmin anlamlı cümlelerde
“kesinlik anlamı” daha yoğundur.
10. Abartma Cümleleri
Bir şeyi olduğundan çok veya az
göstererek anlatan cümlelerdir.
Örnekler
☘️Adam
o kadar zayıf ki üflesek uçacak.
☘️Ağlamaktan
gözlerinin yaşı kurumuştu.
☘️Pire
kadar boyuyla bana kafa tutuyor.
11. İkilem (Kararsızlık)
Cümleleri
Herhangi bir konuyla ilgili olarak
karar verememeyi ifade eden cümlelerdir.
Örnekler
☘️Acaba
kazağı buradan mı alsam, yoksa öteki mağazadan mı?
☘️Tiyatroya
mı gitsem, sinemaya mı?
☘️Aşağı
tükürsem sakal, yukarı tükürsem bıyık.
☘️Cümleye Hakim Olan Duygu
Cümleler, düşüncelerimizi
bildirmenin yanı sıra duygularımızı da ifade edebileceğimiz yapılardır.
Cümleleri, ifade ettikleri duyguya göre on dört başlık altında inceliyoruz:
1. Yakınma (Şikâyet)
Cümleleri
Bir durumdan duyulan rahatsızlığın
dile getirildiği, şikayet bildiren cümlelerdir.
Örnekler
☘️Gittiğinden
beri hiç aramadı.
☘️On
üç yaşına girdi, halen odasını toplamayı öğrenemedi.
☘️Nerede
nasıl davranacağını bir öğrenebilse.
☘️Güzelim
sahil kasabası iki yılda beton yığınına döndü.
☘️İnsanlar
hâlâ uğradıkları haksızlıklara ses çıkarmıyor.
2. Hayıflanma Cümleleri
Geçmişte yapılamayanlar, elden
kaçırılanlar için duyulan üzüntüye hayıflanma denir. Hayıflanma cümleleri, bir
kişinin geçmişte yapamadığı bir işten dolayı duyduğu üzüntüyü anlatan
cümlelerdir.
Örnekler
☘️Öğretmenin
anlattıklarını keşke defterime yazsaydım.
☘️Hasta
olmadan önce sağlığımın kıymetini bilseydim.
☘️Gençlikte
bir güzel gezip eğlenmek varmış.
☘️Keşke
param varken o evi de alsaydım.
3. Pişmanlık Cümleleri
Yapılan bir hata veya yanlış
sonucunda duyulan üzüntüyü belirten cümlelerdir.
Örnekler
☘️Keşke
ona bu sözleri söylemeseydim.
☘️Bu
arabayı almamız bir hataydı.
☘️Buzlu
yolda bu kadar hızlı araba kullanmamalıydım.
☘️Hayıflanma cümleleri ile pişmanlık cümleleri arasındaki fark şudur: Hayıflanma
cümlelerinde yapılmayan bir işten dolayı duyulan üzüntü anlatılır, pişmanlık
cümlelerinde ise yapılan bir işten dolayı duyulan üzüntü söz konusudur..
4. Sitem Cümleleri
Bir kimsenin yaptığı bir hareketten
veya söylediği bir sözden dolayı duyulan üzüntünün, öfkelenmeden yumuşak bir
şekilde dile getirildiği cümlelerdir.
Örnekler
☘️Davete
bir beni çağırmamışsın.
☘️Demek
bana haber vermeden sinemaya gittiniz!
☘️İnsan,
kendisine bunca emeği geçen insanı bir kere de olsa arayıp sorar.
☘️Bir
yudum mutluluğu bize çok gördünüz.
☘️Buraya
kadar geldin de bize uğramadın, aşk olsun!
☘️Sitem cümleleri ile yakınma cümleleri arasındaki fark şudur: Sitem
cümlelerinde bir durumdan veya bir kişiden duyulan rahatsızlık kişinin
kendisine söylenir, yakınma cümlelerinde ise bir durumdan veya bir kişiden
duyulan rahatsızlık başkalarına anlatılır.
5. Ön Yargı (Peşin Hüküm)
Cümleleri
Bir kişi veya bir durumla ilgili
belirli şart, olay ve görüntülere dayanarak önceden edinilmiş yargıları
belirten cümlelerdir. Ön yargılar, olumlu veya olumsuz olabilir.
Örnekler
☘️Bu
işi kesinlikle başaramayacak. (Olumsuz ön yargı)
☘️Bu
kitap bu yılın en çok okunan kitabı olacak. (Olumlu ön yargı)
☘️Ben
zaten onun suçlu olduğunu baştan biliyordum.
☘️Bu
çocuktan sana hayır gelmez.
☘️O
takım bu sene de şampiyon olamaz.
6. Şaşırma Cümleleri
Beklenmeyen bir durum karşısında ne
yapacağını, nasıl davranacağını bilememe, hayrete düşme anlamı taşıyan
cümlelerdir.
Örnekler
☘️Böyle
ansızın gideceğini hiç düşünmemiştim.
☘️Sınav
sonucunu çok yüksek beklerken düşük gelmesin mi!
☘️Ne,
demek doktor oldun!
7. Özlem (Hasret)
Cümleleri
Geçmişte yaşanan günlerin tekrar
yaşanma isteğini ya da bir yeri veya kişiyi görme isteğini dile getiren
cümlelerdir.
Örnekler
☘️Yıllardır
görmediğim köyüm burnumda tütüyor.
☘️Ah,
nerede o eski İstanbul!
☘️Eskiden
bayramlar bir başka kutlanırdı.
☘️Fırsat
olsa da onu tekrar görebilsem.
☘️Dedemin
yanında olabilseydim şimdi.
8. Sevinç Cümlesi
İstenen veya hoşa giden bir şeyin
olmasıyla duyulan sevinci anlatan cümlelerdir.
Örnekler
☘️Yaşasın,
sonunda tatil başladı!
☘️Üniversiteyi
kazandığı için etekleri zil çalıyor.
☘️Yıllardır
görmediği oğlunu görünce ayakları yerden kesildi.
9. Üzüntü Cümleleri
Bir kişinin bir olay veya
karşısındakinin durumu ya da çaresizliği karşısında bir şey yapamamayı ifade
eden cümlelerdir.
Örnekler
☘️Sınavdan
kötü not aldığımı görünce moralim bozuldu.
☘️O
güzelim kadın, birkaç yılda çöküp yaşlandı.
☘️Zavallı
adam, çocuklarını yetiştirebilmek için ne acılar çekti.
10. Endişe (Kaygı)
Cümleleri
Olumsuz bir durumun gerçekleşme
olasılığından dolayı duyulan kaygıyı anlatan cümlelerdir.
Örnekler
☘️Acaba
yolda başlarına bir şey mi geldi?
☘️Bu
kadar bekledik ama ya gelmezse…
11.Küçümseme Cümleleri
Bir kişiye veya bir olaya değer
vermeme, onu küçük görme, önemsememe, hafife alma anlamı taşıyan cümlelerdir.
Örnekler
☘️O
da güya okuyacak da adam olacak.
☘️Bu
maçı kazanıp da şampiyon olacakmış.
☘️Sen
kim, sanatçı olmak kim!
☘️Bacak
kadar boyuyla bize kafa tutuyor.
12. Azımsama Cümleleri
Bir şeyin miktarca az olduğunu,
yetersiz görüldüğünü ifade eden cümlelerdir.
Örnekler
☘️Bir
tanecik mi ayakkabın var?
☘️Bu
kadarcık ücretle çalışamam.
☘️Günlerdir
çalışıyorsun, ne kadar az iş yapmışsın.
☘️Bu
kadar pasta kime yeter.
13. Beklenti Cümleleri
Gerçekleşmesi beklenen davranış ve
işleri bildiren cümlelerdir. Beklentiler bazen gerçekleşir bazen gerçekleşmez.
Örnekler
☘️Sınavdan
yüksek not almayı umuyorum.
☘️Annem
doğum günümde bana en sevdiğim oyuncağı alacak.
☘️Bizi
bu sefer daha sıcak karşılayacağını düşünmüştük. (Gerçekleşmemiş beklenti)
☘️Sözde
beni de işe alacaktı. (Gerçekleşmemiş beklenti)
14. Yadsıma (İnkar)
Cümleleri
Yadsıma cümleleri, yapılan bir şeyin
yapılmadığını, söylenen sözün söylenmediğini veya tanık olunan bir şeyin
bilinmediğini ifade eden cümlelerdir.
Örnekler
☘️Bütün
bunları ben mi söylemişim!
☘️Kim
demiş o camı benim kırdığımı!
☘️Ben
hiç böyle bir şey yapar mıyım?
