KPSS 2026 Eğitim Bilimleri Konu Anlatımı - Gelişim Psikolojisi 5: Kişilik Gelişimi Kuramları (Erikson ve Freud)
Giriş: Kişiliğin Oluşumu ve Gelişimi
Kişilik gelişimi, bireyin kendine özgü düşünce, duygu ve davranış biçimlerinin, yani karakterinin ve kimliğinin zaman içinde nasıl oluştuğunu inceleyen alandır. Eğitim Bilimleri açısından bu kuramlar, öğrencilerin yaşa bağlı psikolojik ihtiyaçlarını ve potansiyel krizlerini anlamak, onlara rehberlik etmek ve sağlıklı bir kimlik oluşumunu desteklemek için kritik öneme sahiptir.
Bu bölümde, kişilik gelişiminin en etkili iki kuramını detaylıca inceleyeceğiz:
Sigmund Freud'un Psikoseksüel Gelişim Kuramı: Kişilik yapısının (id, ego, süperego) temellerini ve cinsel enerjinin (libido) kişilik üzerindeki etkisini açıklar.
Erik Erikson'ın Psikososyal Gelişim Kuramı: Kişilik gelişimini tüm yaşam boyu süren bir süreç olarak ele alır ve her dönemde çözülmesi gereken sosyal-psikolojik krizlere (ikilemlere) odaklanır. KPSS'de en çok soru gelen kuramdır.
Hazırsanız, insan kişiliğinin derinliklerine doğru yolculuğumuza başlayalım!
BÖLÜM A: Erik Erikson'ın Psikososyal Gelişim Kuramı (Yaşam Boyu Gelişim)
Erikson, Freud'un öğrencisi olmasına rağmen, kuramını ondan ayırarak cinsel dürtüler yerine sosyal ve kültürel etkileşimlere odaklanmıştır. Gelişimi, tüm yaşam boyu devam eden, her dönemde bireyin karşılaştığı bir psikososyal kriz (ikilem) ile ilerleyen bir süreç olarak tanımlar.
Temel Kavramlar
Psikososyal Kriz: Her gelişim döneminde bireyin karşılaştığı, çözülmesi gereken ve birbiriyle çelişen iki kutuptan oluşan sosyal ve psikolojik ikilemlerdir (Örn: Güven-Güvensizlik).
Temel Erdem (Güç): Krizi başarılı bir şekilde çözen bireyin kazandığı pozitif kişilik özelliği veya psikolojik güçtür.
Epigenetik İlke: Gelişimin, tıpkı bir organizmanın organlarının sırayla büyümesi gibi, belirli bir plan dahilinde ve sırayla ilerlemesi gerektiğini savunan ilkedir.
Erikson'ın Sekiz Psikososyal Gelişim Dönemi
| Dönem No | Yaş Aralığı | Psikososyal Kriz (İkilem) | Başarılı Çözümün Sonucu (Temel Erdem) | Başarısız Çözümün Sonucu |
| 1 | 0 - 1 Yaş (Bebeklik) | Temel Güvene Karşı Temel Güvensizlik | Umut: Çevreye ve kendisine karşı temel bir güven duygusu geliştirme. | Kuşku, korku, kaygı, güvensizlik. |
| 2 | 1 - 3 Yaş (İlk Çocukluk) | Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç | İrade: Kendi başına hareket edebilme, kontrol edebilme, bağımsızlık hissi. | Yetersizlik, bağımlılık, sürekli utanç ve kuşku duyma. |
| 3 | 3 - 6 Yaş (Oyun Çağı) | Girişimciliğe Karşı Suçluluk | Amaç: Çevresini keşfetmek, inisiyatif almak, plan yapma ve amaca yönelme becerisi. | Pişmanlık, aşırı suçluluk duygusu, girişimden kaçınma. |
| 4 | 6 - 12 Yaş (Okul Çağı) | Başarıya Karşı Aşağılık (Yetersizlik) | Yeterlilik: Okul ve sosyal becerilerde başarılı olma, yetenekli ve yeterli hissetme. | Kendini yetersiz görme, düşük özgüven, rekabetten kaçınma. |
| 5 | 12 - 18 Yaş (Ergenlik) | Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası | Bağlılık/Sadakat: "Ben kimim?" sorusuna yanıt bulma, mesleki, cinsel ve ideolojik kimliğini oluşturma. | Kararsızlık, kimlik bunalımı, amacın ne olduğu konusunda karmaşa. |
| 6 | 18 - 35 Yaş (Genç Yetişkinlik) | Yakınlığa Karşı Yalıtılmışlık | Sevgi: Güvenilir, karşılıklı ve yakın ilişkiler kurabilme yeteneği. | Yalnızlık, sosyal izolasyon, anlamlı ilişki kuramama. |
| 7 | 35 - 65 Yaş (Orta Yetişkinlik) | Üretkenliğe Karşı Durgunluk | Özen/Şefkat: Kendisinden sonraki kuşağa rehberlik etme, topluma katkı sağlama, miras bırakma. | Kendine odaklanma, amaçsızlık, kendini gereksiz hissetme. |
| 8 | 65 Yaş ve Üzeri (Yaşlılık) | Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk | Bilgelik: Yaşamını anlamlı bulma, pişmanlık duymama ve ölümle barışık olma. | Hayal kırıklığı, pişmanlık, ölümden korkma, keşke demek. |
Eğitsel Doğurgular (Sınıf İçin Çıkarımlar)
Öğretmenler, Erikson'ın 4. dönemi (Başarıya Karşı Aşağılık) üzerinde özellikle durmalıdır. Okul başarısı, bu dönemde çocuğun kendini değerli hissedip hissetmemesi için kritik bir öneme sahiptir.
Ergenlik dönemi (Kimlik Krizi), öğrencilere farklı rolleri deneme, rehberlik alma ve kendi değerlerini sorgulama imkanı sunarak desteklenmelidir.
Öğretmen, her dönem krizinin başarıyla çözülmesi için uygun sınıf ortamlarını ve sosyal etkileşimleri sağlamalıdır (Örn: Girişimcilik dönemindeki çocuğa sorumluluk verme).
BÖLÜM B: Sigmund Freud'un Psikoseksüel Gelişim Kuramı (Bilinçaltının Gücü)
Freud, kişilik gelişiminin temelinin ilk altı yılda atıldığını savunur ve cinsel dürtülerin (libido) vücuttaki farklı bölgelere (erotojenik bölgeler) odaklanması üzerinden ilerlediğini öne sürer. Kişilik yapısını id, ego ve süperego olarak üçe ayırır.
Kişiliğin Yapısal Kuramı
| Yapı | Çalışma Prensibi | Rolü ve İşlevi | KPSS Anahtar Kelimeler |
| İD (Oid) | Haz İlkesi | Kişiliğin en ilkel ve doğuştan gelen yönüdür. Anında doyum ister. Dürtüleri ve içgüdüleri barındırır. | Doğuştan Gelir, Haz İlkesi, İlkel, Bilinçdışı, Anında Doyum. |
| EGO | Gerçeklik İlkesi | İd'in gerçek dünyanın kısıtlamalarına uymasını sağlar. İd'in isteklerini gerçekçi ve makul yollarla doyurmaya çalışır. | Gerçeklik İlkesi, Arabulucu, Mantık, Çevresel Kısıtlamalar. |
| SÜPEREGO | Ahlak İlkesi | Kişiliğin ahlaki ve yargısal yönüdür. Aile ve toplumdan öğrenilen değerleri, kuralları ve vicdanı temsil eder. | Ahlak İlkesi, Vicdan, Toplumsal Kurallar, Mükemmeliyetçilik. |
| KPSS İlişkisi: Normal bir kişide Ego bu üç yapıyı dengede tutmaya çalışır. Eğer id baskın gelirse dürtüsel; süperego baskın gelirse suçluluk duygusu ve aşırı kuralcılık ortaya çıkar. |
Freud'un Beş Psikoseksüel Gelişim Dönemi
Her dönem, libidinal enerjinin (cinsel dürtü) vücudun farklı bir bölgesine odaklanmasıyla karakterize edilir. Bu dönemlerde yaşanan aşırı doyurulma veya yoksunluk, ileride saplanmaya (fiksasyon) neden olur.
| Dönem No | Yaş Aralığı | Odak Noktası (Erotojenik Bölge) | Kritik Çatışma ve Sonuç | Saplanma Durumunda Kişilik Özellikleri |
| 1 | 0 - 1 Yaş | Oral (Ağız) | Emme, ısırma, yutma gibi ağız aktiviteleriyle haz alma. Bağımlılık duygusu gelişir. | Oral Bağımlı: Yeme, içme, sigara, tırnak yeme, aşırı konuşma. Bağımlı kişilik. |
| 2 | 1 - 3 Yaş | Anal (Anüs) | Tuvalet eğitimi ve dışkıyı kontrol etme. Kontrol ve bağımsızlık çatışması yaşanır. | Anal İtici: Dağınık, savurgan, düzensiz. Anal Tutucu: Titiz, cimri, inatçı, aşırı düzenli. |
| 3 | 3 - 6 Yaş | Fallik (Cinsel Organlar) | Cinsel kimliğe ilgi, ebeveynle ilişkilere odaklanma. Süperego bu dönemde oluşur. | Oedipus/Elektra Karmaşası (karşı cinsten ebeveyne ilgi duyma). Cinsel kimlik sorunları, narsist kişilik. |
| 4 | 6 - 12 Yaş | Gizil (Latent / Saklılık) | Libido bastırılır, cinsel enerji gizlenir. Odak, okul ve sosyal faaliyetlere kayar. | Cinsel ilgi ve gelişim sakin bir dönemdedir. Kalıcı bir saplanma görülmez. |
| 5 | 12 Yaş ve Üzeri | Genital (Cinsel Organlar) | Cinsel enerji yeniden canlanır. Odak, karşı cinsle sağlıklı romantik ilişkilere yönelir. | Sağlıklı ve olgun cinsel kimlik ve ilişki kurma. Saplanma, diğer dönemlerdeki çatışmaların çözülememesiyle ilgilidir. |
Eğitsel Doğurgular (Sınıf İçin Çıkarımlar)
Freud'a göre, öğretmenlerin okuldaki rolü (Gizil dönemde), öğrencilerin cinsel dürtülerini akademik ve sosyal aktivitelere (yüceltme) yönlendirmelerine yardımcı olmaktır.
Öğretmenler, özellikle 3-6 yaş aralığında (Fallik dönem), çocukların cinsel kimlikleri ve rolleri hakkında sorular sormalarını doğal karşılamalıdır.
Tuvalet eğitimi döneminde (Anal dönem), aşırı baskıdan kaçınmak, çocuğun inatçılık ve aşırı düzenlilik gibi kişilik özelliklerini engellemek için önemlidir.
BÖLÜM C: İki Kuramın Karşılaştırması ve Sınav İpuçları
| Özellik | Freud (Psikoseksüel) | Erikson (Psikososyal) |
| Temel Odak | Cinsel dürtüler (Libido) ve içgüdüler. | Sosyal ve kültürel etkileşim, ego kimliği. |
| Gelişim Süresi | İlk 6 yıl kritik (Gizil dönem durgundur). | Yaşam boyu devam eder (8 aşama). |
| Gelişimin İtici Gücü | İçgüdüsel çatışmalar (id-ego-süperego arasındaki çatışmalar). | Sosyal çatışmalar (Birey ve toplum arasındaki çatışmalar). |
| Saplanma (Fiksasyon) | Dönem krizlerinin aşırı doyurulması/yoksunluğu sonucu oluşur. | Krizi başarılı çözememek, temel erdemi kazanamamaya yol açar. |
| Sağlıklı Kişilik | Cinsel ve saldırgan enerjinin başarılı yüceltilmesi. | Her dönem krizinin başarılı çözülmesi ve temel erdemlerin kazanılması. |
Sınav Stratejisi
Erikson'a Odaklanın: KPSS'de Kişilik Gelişimi sorularının %70'i Erikson'dan gelmektedir. Dönem-kriz-erdem üçlüsünü iyi öğrenin. Özellikle Kimlik (5. dönem), Başarı (4. dönem) ve Yakınlık (6. dönem) kritik öneme sahiptir.
Kavram Eşleştirme: Freud'un kavramlarını (İd, Ego, Süperego, Fiksasyon) gördüğünüzde, sorunun "psikoseksüel" kuramla ilgili olduğunu anlayın.
Yaş Gruplarını Ayırın: Verilen örnekteki yaş aralığını belirlemek, dönemi hemen bulmanıza yardımcı olur (Örn: 3 yaş $\rightarrow$ Anal veya Girişimcilik; 15 yaş $\rightarrow$ Kimlik).
Bu kapsamlı anlatımla, kişilik gelişimi kuramlarına dair tüm kritik bilgilere sahipsiniz.
Yorumlar
Yorum Gönder