KPSS 2026 Eğitim Bilimleri Konu Anlatımı - Gelişim Psikolojisi 6: Dil Gelişimi Kuramları ve Evreleri
Giriş: Dilin Oluşumu
Dil gelişimi, insan gelişiminin en merak edilen ve en hızlı ilerleyen alanlarından biridir. Çocuğun sesleri, kelimeleri ve gramer kurallarını öğrenerek çevresiyle etkileşim kurma becerisini nasıl kazandığını açıklar. Eğitim Bilimleri'nde, öğrencilerin dil yeterliliğini desteklemek ve okuma-yazmaya geçiş süreçlerini anlamak için dil gelişim kuramlarını bilmek esastır.
Bu bölümde, dil gelişiminin kökenlerini açıklamaya çalışan üç ana bakış açısını (kuramı) ve dil gelişiminin tipik evrelerini inceleyeceğiz:
Davranışçı Kuram (Skinner): Çevre ve pekiştirmenin rolü.
Biyolojik/Doğuşçu Kuram (Chomsky): Kalıtım ve dil edinme mekanizmasının rolü.
Etkileşimci Kuram (Vygotsky, Piaget): Bilişsel ve sosyal faktörlerin rolü.
Hazırsanız, kelimelerin dünyasına ve dilin sırlarına dalış yapalım!
BÖLÜM A: Dil Gelişimini Açıklayan Kuramlar (Neden ve Nasıl Konuşuruz?)
1. Davranışçı Kuram (B.F. Skinner - Çevre Vurgusu)
| Temel Görüş | Açıklama ve Kritik Not | KPSS Anahtar Kelimeler |
| Dil, Öğrenilmiş Bir Davranıştır. | Skinner'a göre, dil tıpkı diğer davranışlar gibi, klasik ve edimsel koşullanma yoluyla öğrenilir. Çocuk, doğru kelimeleri veya cümleleri kurduğunda pekiştirilir (gülümseme, onay, isteklerinin yerine getirilmesi) ve yanlışları için cezalandırılır (düzeltme, görmezden gelme). | Anahtar Kelimeler: Çevre, Öğrenme, Pekiştirme, Taklit, Koşullanma, Uyaran-Tepki. |
| Eleştiri: Çocuklar, daha önce hiç duymadıkları (taklit etmedikleri) cümleleri bile kurabilirler (örn: "O gitti"). Bu, dilin sadece taklit ve pekiştirme ile açıklanamayacağını gösterir. |
2. Biyolojik/Doğuşçu Kuram (Noam Chomsky - Kalıtım Vurgusu)
| Temel Görüş | Açıklama ve Kritik Not | KPSS Anahtar Kelimeler |
| Dil, Doğuştan Getirilen Bir Mekanizmadır. | Chomsky, dilin öğrenilmesi için gerekli zihinsel yapıların insanda doğuştan var olduğunu savunur. Herkesin beyninde Evrensel Gramer (Universal Grammar) adı verilen bir kurallar dizisi vardır. | Anahtar Kelimeler: Doğuştanlık, Evrensel Gramer, LAD (Dil Edinme Mekanizması), Kritik Dönem, Yapısalcılık. |
| LAD (Dil Edinme Mekanizması): Çocuğun çevresindeki yetersiz ve dağınık dil girdisini alıp, evrensel gramer kurallarını kullanarak dili üretmesine olanak sağlayan, beyinde varsayımsal bir yapıdır. | ||
| Kritik Dönem: Chomsky'ye göre, dili edinmek için biyolojik olarak en uygun olan hassas bir dönem vardır. Bu dönemden sonra (ergenlik civarı) ikinci bir dil öğrenmek bile zorlaşır. |
3. Etkileşimci Kuram (Bilişsel ve Sosyal Vurgu)
Bu yaklaşım, dilin gelişiminde hem doğuştan gelen eğilimlerin hem de çevresel ve bilişsel faktörlerin etkileşim içinde olduğunu savunur.
A. Bilişsel Etkileşimci (Jean Piaget)
| Temel Görüş | Açıklama ve Kritik Not | KPSS Anahtar Kelimeler |
| Dil, Bilişsel Gelişimin Bir Ürünüdür. | Piaget'ye göre dil, temel bilişsel yetenekler (örn: nesne sürekliliği, sembolik düşünme) geliştikten sonra ortaya çıkar. Çocuk, zihinsel şemalarını oluşturduğunda dili kullanmaya başlar. | Anahtar Kelimeler: Bilişsel Gelişimin Ürünü, Önce Düşünce Sonra Dil, Bilişsel Hazırlık. |
| Örnek: Çocuk, nesne sürekliliğini kazandıktan sonra o nesne gözden kaybolsa bile ismini söyleyebilir. |
B. Sosyal Etkileşimci (Lev Vygotsky)
| Temel Görüş | Açıklama ve Kritik Not | KPSS Anahtar Kelimeler |
| Dil, Sosyal Etkileşimin Temelidir. | Vygotsky'ye göre dil, bilişsel gelişim için temel bir araçtır (aracı). Sosyal etkileşim, dili edinmenin itici gücüdür. Dil, düşünceyi düzenler ve yönlendirir. | Anahtar Kelimeler: Sosyal Etkileşim, Dil, Düşünceyi Düzenler, Benmerkezci Konuşma (İç Sese Geçiş), ZPD. |
| Örnek: Çocuğun, bir yetişkinin rehberliğinde (ZPD) dili kullanarak karmaşık bir görevi öğrenmesi. |
BÖLÜM B: Dil Gelişiminin Evreleri (Doğumdan Okul Çağına)
Dil gelişimi, genellikle tüm çocuklarda benzer bir sıra izler. Bu evreler, tipik dil gelişim hızını anlamak ve olası gecikmeleri tespit etmek açısından önemlidir.
1. İşaret ve Ses Öncesi Evreler (0-12 Ay)
| Evre Adı | Yaş Aralığı | Temel Özellikler |
| Ağlama Evresi | 0-1 Ay | Bebek, fizyolojik ihtiyaçlarını ağlama ile ifade eder. |
| Gıgıldama (Cooing) Evresi | 2-4 Ay | Bebekler, keyifli anlarında, genellikle ünlü (sesli) harfleri içeren sesler çıkarır (Örn: "aaaaa", "ooooo"). |
| Mırıldanma / Babıldama (Babbling) Evresi | 4-10 Ay | Ünsüz (sessiz) ve ünlü harflerin birleşimiyle tekrarlanan heceler üretilir (Örn: "ba-ba-ba", "de-de-de"). Bu evre, sağır bebeklerde bile görülür, yani doğuştan gelir. |
| Jest ve İşaretler | 8-12 Ay | Bebek, isteğini belirtmek için işaret etme, el sallama gibi jestleri kullanır. Seslere ek olarak niyetini işaretlerle belirtir. |
| Alıcı Dil Gelişimi: 9-12. aylarda bebek, söylenen basit kelimeleri anlamaya başlar (alıcı dil, ifade edici dilden önce gelişir). |
2. Tek Sözcük Evresi (Holophrastik Dönem) (12-18 Ay)
| Evre Adı | Yaş Aralığı | Temel Özellikler |
| Tek Sözcük Evresi | 12-18 Ay | Çocuk, anlamlı ilk kelimesini söyler. Bu tek kelime, genellikle bir bütün cümleyi ifade etme potansiyeli taşır. |
| Holophrase: Tek bir kelimenin, bir cümleyi veya karmaşık bir fikri ifade etmesidir (Örn: "Su!" diyerek "Bana su ver" demek). | ||
| Aşırı Genelleme: Öğrenilen bir kelimeyi, o kelimeyi çağrıştıran tüm benzer nesnelere uygulama (Örn: Tüm yuvarlak nesnelere "top" demek). | ||
| Eksik Genelleme: Bir kelimeyi, sadece belirli bir bağlamda kullanma (Örn: Sadece evdeki köpeğine "köpek" deyip, parktaki köpekleri isimlendirememek). |
3. İki Sözcüklü Evre (Telegrafik Konuşma) (18-24 Ay)
| Evre Adı | Yaş Aralığı | Temel Özellikler |
| İki Sözcüklü Evre | 18-24 Ay | Çocuk, iki kelimeyi yan yana getirerek basit cümleler kurmaya başlar (Örn: "Baba git", "Top ver", "Mama yok"). |
| Telegrafik Konuşma: Cümlelerin sadece anlamı taşıyan ana kelimelerden oluşmasıdır. Bağlaçlar, edatlar, yardımcı fiiller gibi gramatik yapılar (telgraf çeker gibi) atlanır. | ||
| Kelime Patlaması: Bu dönemde çocuğun kelime hazinesi çok hızlı bir artış gösterir. |
4. İlk Gramer / Üç ve Daha Fazla Sözcüklü Evre (2-5 Yaş)
| Evre Adı | Yaş Aralığı | Temel Özellikler |
| Gramer Dönemi | 2-5 Yaş | Çocuk, kurallı ve karmaşık cümleler kurmaya başlar. Gramer kuralları, genellikle deneme-yanılma ve çevredeki dili taklit etme yoluyla öğrenilir. |
| Aşırı Kurallaştırma (Overregularization): Dilbilgisi kurallarını yeni öğrendiği için, bu kuralları kural dışı durumlara da uygulama eğilimi (Örn: Türkçe'de "geldi" yerine "gelli", "gitti" yerine "gittiydi" gibi kelimeler kullanması). | ||
| Soru ve Olumsuz Cümleler: "Neden?", "Nasıl?" gibi soruları sorma ve olumsuz cümle yapılarını öğrenme. |
5. Okul Çağı ve Sonrası (5 Yaş ve Üzeri)
| Evre Adı | Yaş Aralığı | Temel Özellikler |
| Kullanım (Pragmatik) Becerileri | 5 Yaş ve Üzeri | Dilin sosyal bağlamda, amaca uygun ve esnek bir şekilde kullanılması öğrenilir. Pragmatik, dilin sosyal kullanım kurallarını ifade eder. |
| Anlatım ve Metalinguistik Farkındalık: Çocuk, artık mecaz, espri, hikaye anlatımı gibi karmaşık dil becerilerini geliştirir. Dilin kendisi üzerine düşünme (metalinguistik farkındalık) gelişir, bu da okuma-yazma becerileri için kritiktir. |
BÖLÜM C: Eğitsel Doğurgular ve Sınav Stratejisi
Eğitsel Doğurgular (Sınıf İçin Çıkarımlar)
Zengin Dil Ortamı: Öğretmenler, özellikle Chomsky'nin LAD'ını aktive etmek ve Skinner'ın pekiştirme prensibini kullanmak için zengin, etkileşimli ve destekleyici bir dil ortamı sağlamalıdır.
Etkileşim: Vygotsky'nin vurguladığı gibi, öğrencinin aktif olarak sohbet etmesi, tartışması ve soru sorması teşvik edilmelidir. Öğretmen, karmaşık dil yapılarını öğretmek için iskele kurma tekniklerini kullanmalıdır.
Hata Kabulü: Çocukların yaptıkları dil hataları (aşırı kurallaştırma, telegrafik konuşma) normal gelişim sürecinin bir parçasıdır. Bu hatalar üzerinde aşırı durmak yerine, doğru modeli sunarak gelişim desteklenmelidir.
Alıcı Dilden İfade Edici Dile: Öğretim, çocuğun önce dili anlamasına (alıcı dil) odaklanmalı, sonra bunu konuşma ve yazma (ifade edici dil) yoluyla dışa vurmasını sağlamalıdır.
Sınav Stratejisi
Kuramcı ve Odak Noktası: Kuramcıların temel iddialarını anahtar kelimelerle eşleştirin:
Skinner: Çevre, Pekiştirme, Taklit.
Chomsky: Doğuştan, LAD, Evrensel Gramer, Kritik Dönem.
Vygotsky: Sosyal Etkileşim, İç Ses.
Piaget: Bilişsel Gelişimin Ürünü, Önce Düşünce.
Evre Eşleştirme: Verilen bir örnekteki konuşma tipini hemen ilgili olduğu evreye atayın:
"Mama" $\rightarrow$ Tek Sözcük.
"Baba su" $\rightarrow$ İki Sözcüklü/Telegrafik.
"Gittiydi" $\rightarrow$ Aşırı Kurallaştırma/İlk Gramer.
Bu kapsamlı anlatımla, Gelişim Psikolojisi'nin Dil Gelişimi bölümünü de tamamlamış oldunuz!
Yorumlar
Yorum Gönder