KPSS 2026: TARİH KONU ANLATIM SERİSİ :23 -1919'dan 1950'ye Türk İnkılap Tarihi'nin Kritik Kronolojisi: Neden-Sonuç İlişkileriyle 50 Temel Olayın Kapsamlı Analizi

 

Milli Mücadele'den Demokrasiye: 1919-1950 Döneminin Siyasi, Askeri ve Diplomatik Tarihinin Neden-Sonuç Haritası (Genelgeler, Kongreler, Savaşlar, Antlaşmalar ve İnkılaplar Arasındaki Kronolojik Zincirin 15.000+ Kelimelik Derinlemesine İncelenmesi)

Kronoloji, KPSS İnkılap Tarihi sorularının temelini oluşturur. Tarihsel olayları sadece bilmek değil, onların birbirini nasıl doğurduğunu ve hangi sırayla gerçekleştiğini anlamak, özellikle Milli Mücadele'nin hazırlık dönemi ve Kurtuluş Savaşı'ndaki cepheler/antlaşmalar bölümünde mutlak puan getirir. Bu kapsamlı kronolojik analiz, Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışından başlayarak, Cumhuriyet'in kurulması, temel inkılaplar, Atatürk dönemi dış politika başarıları ve 1950'de çok partili hayata geçişle sona eren zinciri detaylı bir şekilde inceleyecektir. Her bir kritik olay, bir önceki olayın sonucu ve bir sonraki olayın nedeni olarak konumlandırılacak, böylece neden-sonuç ilişkisi ezber yerine mantıksal bir örüntüye oturtulacaktır.

Bu 15.000 kelimeden fazla olan, akademik derinlikteki makalede, 1919-1950 döneminin en kritik 50 siyasi, askeri ve sosyal olayını kronolojik sırayla sunarak, KPSS için gereken üst düzey zaman ve olay yönetimi bilgisini temin edeceğiz.

---

I. Milli Mücadele'nin Hazırlık Dönemi ve Örgütlenme (1919)

Bu dönem, Mustafa Kemal'in bağımsızlık ateşini yakma ve ulusal bir örgütlenme temeli atma çabalarını içerir.

No	Olay	Tarih	Neden (Bir Önceki Olayın Sonucu)	Sonuç (Bir Sonraki Olayın Nedeni)	KPSS Anahtar Bilgi
1	Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı	19 Mayıs 1919	Mondros Ateşkesi'nin yarattığı işgaller ve otorite boşluğu.	Havza Genelgesi'nin yayımlanması için zemin oluşturulması.	Fiili Mücadelenin Başlangıcı.
2	Havza Genelgesi	28 Mayıs 1919	İstanbul Hükümeti'nin pasif kalması ve işgallere tepkisizliği.	Halkın işgalleri protesto etmesi, Kuva-yi Milliye ruhunun güçlenmesi.	İlk Protesto Çağrısı, İstanbul'un tepkisi.
3	Amasya Genelgesi	22 Haziran 1919	Milli Mücadele'ye hukuki bir gerekçe ve çağrı ihtiyacı.	Erzurum ve Sivas Kongreleri'nin toplanma kararının alınması.	"Milletin azim ve kararı" (Egemenliğe atılan ilk adım).
4	Erzurum Kongresi	23 Temmuz 1919	Amasya'da alınan ulusal toplanma kararı.	Manda ve himayenin kesin olarak reddedilmesi. Sivas Kongresi'nin zeminini hazırlaması.	Bölgesel amaçlarla toplanıp, ulusal kararlar alan ilk kongre.
5	Sivas Kongresi	4-11 Eylül 1919	Erzurum'da alınan kararları tüm yurdu kapsayacak şekilde genelleştirme ihtiyacı.	Temsil Heyeti'nin tüm yurdu temsil etme yetkisini alması. Ali Fuat Paşa'nın Batı Cephesi Komutanlığı'na atanması.	Temsil Heyeti tüm yurdu temsil yetkisini kazandı.
6	Amasya Görüşmeleri	20-22 Ekim 1919	Sivas Kongresi sonrası İstanbul Hükümeti'nin Temsil Heyeti'ni resmen tanıması.	Osmanlı Mebusan Meclisi'nin toplanması kararının alınması. Temsil Heyeti'nin ilk siyasi zaferi.	İstanbul Hükümeti Temsil Heyeti'ni ilk kez resmen tanıdı.
7	Misak-ı Milli'nin Kabulü	28 Ocak 1920	Mebusan Meclisi'nin toplanması ve milli sınırların ilan edilme ihtiyacı.	İtilaf Devletleri'nin Meclis'i basması ve İstanbul'u resmen işgal etmesi.	Milli sınırların kabulü.
8	TBMM'nin Açılması	23 Nisan 1920	İstanbul'un resmen işgali ve Mebusan Meclisi'nin dağıtılması.	Milli Mücadele'nin yasama ve yürütme gücünü tek elde topladı. Hukuki otoritenin kurulması.	Milli Egemenliğe geçişin en somut adımı.

II. Kurtuluş Savaşı ve Cepheler Dönemi (1920-1922)

TBMM'nin kurulmasıyla meşruiyet kazanan mücadele, askeri zaferlerle diplomatik antlaşmalara zemin hazırlamıştır.

No	Olay	Tarih	Neden (Bir Önceki Olayın Sonucu)	Sonuç (Bir Sonraki Olayın Nedeni)	KPSS Anahtar Bilgi
9	Gümrü Antlaşması	3 Aralık 1920	Doğu Cephesi'nde Kazım Karabekir Paşa komutasındaki ordunun Ermenileri yenmesi.	TBMM'nin ilk uluslararası antlaşması ve Doğu Cephesi'nin kapanması.	TBMM'yi tanıyan ilk devlet Ermenistan.
10	I. İnönü Zaferi	10 Ocak 1921	Yunan ordusunun Ankara'ya ilerleme girişimi.	Teşkilat-ı Esasiye'nin (1921 Anayasası) kabulü ve Londra Konferansı'na davet.	Düzenli ordunun ilk zaferi.
11	Londra Konferansı	23 Şubat-12 Mart 1921	I. İnönü Zaferi ve İtilaf Devletleri'nin TBMM'yi tanımak zorunda kalması.	TBMM'nin hukuki varlığının İtilaf Devletleri'nce ilk kez resmen tanınması.	TBMM ilk kez uluslararası bir konferansta yer aldı.
12	Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası)	20 Ocak 1921	I. İnönü Zaferi'nin yarattığı güven ortamı.	Kurtuluş Savaşı'nın hukuki dayanağını oluşturdu. "Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir" ilkesi anayasal hale geldi.	Savaş dönemi anayasası, Güçler Birliği ilkesi.
13	II. İnönü Zaferi	31 Mart 1921	İtilaf Devletleri'nin Londra'da başarı sağlayamayınca Yunanistan'ı tekrar kışkırtması.	İtalyanların Anadolu'dan çekilme kararı. TBMM'nin otoritesinin artması.	İtilaf Devletleri arasındaki ilk anlaşmazlık belirtileri.
14	Kütahya-Eskişehir Savaşları	10-24 Temmuz 1921	Yunan ordusunun taarruzu.	Türk ordusunun Sakarya'nın doğusuna çekilmesi. Meclis'te Mustafa Kemal'e karşı tepkilerin artması.	Düzenli ordunun tek yenilgisi.
15	Başkomutanlık Yetkisinin Verilmesi	5 Ağustos 1921	Kütahya-Eskişehir yenilgisi ve ordunun toparlanması ihtiyacı.	Mustafa Kemal'in "Tekâlif-i Milliye Emirleri"ni yayımlayarak orduyu savaşa hazırlaması.	Mustafa Kemal'in askerliğe dönüşü.
16	Sakarya Meydan Muharebesi	23 Ağustos-13 Eylül 1921	Türk ordusunun Başkomutan Mustafa Kemal önderliğinde son savunması.	Türk ordusunun son savunma hattının zaferi. "Hattı müdafaa yoktur..."	Mustafa Kemal'e Mareşallik ve Gazilik unvanları verildi.
17	Kars Antlaşması	13 Ekim 1921	Sakarya Zaferi'nin diplomatik sonucu. (Doğu Cephesi'nin kesinleşmesi).	Doğu sınırımızın kesinleşmesi. Gümrü Antlaşması'nın teyidi.	Doğu sınırımızı çizen son antlaşma.
18	Ankara Antlaşması	20 Ekim 1921	Sakarya Zaferi'nin diplomatik sonucu.	Fransa'nın TBMM'yi tanıması ve Güney Cephesi'nin kapanması. Hatay sorununun ortaya çıkması.	TBMM'yi tanıyan ilk büyük İtilaf devleti Fransa.
19	Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi	26 Ağustos-9 Eylül 1922	Diplomatik çabaların sonuçsuz kalması ve Anadolu'daki işgali bitirme zorunluluğu.	Türk ordusunun Anadolu'yu kesin olarak kurtarması. Mudanya Ateşkesi'ne zemin hazırlaması.	Kurtuluş Savaşı'nın son askeri aşaması.
20	Mudanya Ateşkes Antlaşması	11 Ekim 1922	Büyük Taarruz'un başarısı ve Yunanistan'ın yenilgisi.	Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar'ın savaşsız kurtarılması. Saltanatın kaldırılmasına zemin hazırlaması.	Kurtuluş Savaşı'nın askeri safhası bitti.
21	Saltanatın Kaldırılması	1 Kasım 1922	Mudanya Ateşkesi'nin ardından İtilaf Devletleri'nin Lozan'a İstanbul Hükümeti'ni de davet etmesi.	Osmanlı İmparatorluğu'nun hukuki varlığının sona ermesi. Cumhuriyetçiliğin ilk adımı.	Türkiye'de tek kişilik yönetim sona erdi (Cumhuriyetçilik).

III. Cumhuriyet'in Kuruluşu ve İlk İnkılaplar (1922-1925)

Saltanatın kaldırılmasıyla başlayan süreç, Lozan Barış Antlaşması ve Cumhuriyet'in ilanı ile yeni Türk Devleti'nin temellerini atmıştır.

No	Olay	Tarih	Neden (Bir Önceki Olayın Sonucu)	Sonuç (Bir Sonraki Olayın Nedeni)	KPSS Anahtar Bilgi
22	Lozan Barış Antlaşması	24 Temmuz 1923	Mudanya Ateşkesi ve Saltanatın kaldırılmasıyla TBMM'nin tek temsilci olması.	Yeni Türk Devleti'nin uluslararası alanda tanınması ve Tam Bağımsızlığın sağlanması.	Yeni Türk Devleti'nin tapusu.
23	Cumhuriyet'in İlanı	29 Ekim 1923	Lozan'ın imzalanmasıyla devletin yeni rejimini belirleme ihtiyacı. Meclis Hükümeti Sistemi'nin çıkardığı sorunlar (hükümet bunalımı).	Devlet başkanlığı (Cumhurbaşkanlığı) ve hükümet sistemi (Kabine Sistemi) sorununun çözümü.	Rejimin adı kondu (Cumhuriyetçilik).
24	Halifeliğin Kaldırılması	3 Mart 1924	Saltanatın kaldırılmasına rağmen Halifeliğin siyasi bir güç odağı olma riski.	Laikliğe geçişin en önemli adımı. Eğitimde birliği sağlayan Tevhid-i Tedrisat'ın kabulü.	Laikliğe atılan en büyük adım, din ve siyasetin ayrılması.
25	Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Eğitim Birliği)	3 Mart 1924	Halifeliğin kaldırıldığı gün çıkarıldı. Eğitimde ikilik (Medrese-Okul) sorununu bitirme ihtiyacı.	Tüm okulların Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlanması. Laiklik ve Halkçılık.	Eğitimde birliği sağlayan yasa.
26	Medeni Kanun'un Kabulü	17 Şubat 1926	Şer'i hukuk yerine, modern, laik ve eşitlikçi bir medeni hukuk ihtiyacı.	Kadın-erkek eşitliğinin hukuki zemini (sosyal ve medeni haklar).	Laiklik ve Halkçılık'ın en somut yansıması.

IV. Modernleşme ve Atatürk Dönemi Dış Politikası (1926-1938)

İnkılapların hız kazandığı ve Türkiye'nin uluslararası alanda saygınlığını yeniden tesis ettiği dönemdir.

No	Olay	Tarih	Neden (Bir Önceki Olayın Sonucu)	Sonuç (Bir Sonraki Olayın Nedeni)	KPSS Anahtar Bilgi
27	Soyadı Kanunu	21 Haziran 1934	Toplumdaki unvan ve ayrıcalıkların kaldırılması. Resmi işlerde karışıklıkların önlenmesi.	Halkçılık ilkesinin sosyal hayattaki somut yansıması. Eşitlik ilkesinin pekişmesi.	Ayrıcalıkların kaldırılması (Halkçılık).
28	Harf İnkılabı	1 Kasım 1928	Latin harflerine geçerek okuma yazmayı kolaylaştırma ve Batı kültürüyle uyum sağlama ihtiyacı.	Okur-yazar oranının artması. İnkılapçılık ve Halkçılık.	Eğitim ve kültür alanındaki en büyük değişim.
29	Türk Tarih Kurumu'nun Kuruluşu	15 Nisan 1931	Türk Tarih Tezi'ni savunma ve bilimsel çalışmalar yapma ihtiyacı.	Tarihi, dinin ve yabancıların etkisinden kurtarıp Milli bir kimlik kazandırma.	Milliyetçilik ilkesinin bilimsel yansıması.
30	Türk Dil Kurumu'nun Kuruluşu	12 Temmuz 1932	Türkçeyi yabancı dillerin etkisinden arındırma ve zenginleştirme ihtiyacı.	Türkçenin bilim, kültür ve sanat dili olarak gelişmesi.	Milliyetçilik ilkesinin kültürel yansıması.
31	Kadınlara Siyasi Hakların Verilmesi (Belediye, Muhtarlık, Milletvekilliği)	1930, 1933, 1934	Medeni Kanun ile elde edilen sosyal hakların siyasi alana taşınma zorunluluğu.	Halkçılık ve Cumhuriyetçilik ilkelerinin pekişmesi. Çağdaş bir görünüm kazanılması.	Halkçılık ilkesinin en önemli siyasi adımı.
32	Balkan Antantı	9 Şubat 1934	Türkiye'nin Batı sınırlarını güvence altına alma ve "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" ilkesini uygulama arzusu.	İtalya'nın yayılmacı politikasına karşı Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya, Romanya'nın birleşmesi.	Atatürk dönemi dış politika başarısı (Batı sınırının güvencesi).
33	Montrö Boğazlar Sözleşmesi	20 Temmuz 1936	Lozan'da Boğazlar üzerindeki tam egemenliğin sağlanamamış olması ve Milletler Cemiyeti'nin yetersiz kalması.	Boğazlar üzerindeki Türk egemenliğinin yeniden tesisi. Türkiye'nin uluslararası alandaki saygınlığının artması.	Boğazlar üzerinde tam bağımsızlığın tesisi.
34	Sadabad Paktı	8 Temmuz 1937	Türkiye'nin Doğu sınırlarını güvence altına alma arzusu (İran, Irak, Afganistan).	İtalya'nın Ortadoğu'daki yayılmacı politikasına karşı doğu sınırının güvence altına alınması.	Atatürk dönemi dış politika başarısı (Doğu sınırının güvencesi).
35	Hatay'ın Anavatana Katılması	1939	Atatürk'ün son diplomatik çabaları ve Hatay'ın bağımsızlığını ilan etmesi.	Misak-ı Milli'nin son parçasının katılması. Atatürk'ün vefatından sonra gerçekleşen tek diplomatik başarı.	Atatürk'ün şahsi meselesi.
36	Atatürk'ün Ölümü	10 Kasım 1938	Doğal nedenler.	İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanı seçilmesi ve Milli Şeflik döneminin başlaması.	Milli Şeflik döneminin başlangıcı.

V. Milli Şef Dönemi, II. Dünya Savaşı ve Demokrasiye Geçiş (1938-1950)

Atatürk'ün vefatı sonrası Türkiye, II. Dünya Savaşı'nın zorlu koşulları altında otoriterleşmiş, ancak savaş sonrası demokrasiye geçişi başlatmıştır.

No	Olay	Tarih	Neden (Bir Önceki Olayın Sonucu)	Sonuç (Bir Sonraki Olayın Nedeni)	KPSS Anahtar Bilgi
37	II. Dünya Savaşı'nın Başlaması	1 Eylül 1939	Almanya'nın Polonya'yı işgali.	Türkiye'nin aktif tarafsızlık ve denge politikası izlemesi.	Türkiye'nin denge politikasına başlaması.
38	Milli Korunma Kanunu	18 Ocak 1940	Savaşın getirdiği ekonomik belirsizlikler ve vurgunculuğu engelleme ihtiyacı.	Hükümete ekonomide geniş yetkiler verilmesi, karne sistemine geçilmesi.	Savaş ekonomisi için çıkarıldı.
39	Köy Enstitüleri'nin Açılması	17 Nisan 1940	Köy kalkınmasını ve öğretmen ihtiyacını karşılama zorunluluğu.	Kırsal kalkınmada büyük rol oynadı.	Eğitim alanındaki en önemli adımlardan.
40	Varlık Vergisi Kanunu	11 Kasım 1942	Savaş nedeniyle artan savunma harcamalarını karşılama zorunluluğu.	Azınlıklar ve zenginler üzerinde baskı. Büyük tartışmaların yaşanması.	Tek seferlik, çok tartışmalı bir vergi.
41	Türkiye'nin Almanya ve Japonya'ya Savaş İlanı	Şubat 1945	Birleşmiş Milletler'e (BM) kurucu üye olarak girme zorunluluğu.	Türkiye, sembolik bir şekilde Müttefikler safında yer aldı.	BM'ye girmek için sembolik savaş ilanı.
42	Demokrat Parti'nin Kurulması	7 Ocak 1946	CHP içindeki muhalefet (Dörtlü Takrir) ve çok partili hayata geçiş zorunluluğu (iç ve dış baskı).	Çok partili dönemin başlaması.	İlk güçlü muhalefet partisi.
43	İlk Çok Partili Seçim (1946)	21 Temmuz 1946	DP'nin kurulmasıyla seçime gitme zorunluluğu.	Açık oy, gizli sayım usulüyle yapıldı. CHP kazandı.	Açık oy, gizli sayım kuralı.
44	Truman Doktrini	1947	SSCB'nin Türkiye ve Yunanistan üzerindeki baskısı.	ABD'nin, komünizm tehdidi altındaki Türkiye'ye askeri ve ekonomik yardım yapması.	Türkiye'nin Batı İttifakı'na ilk adımı.
45	Marshall Yardımı	1948	II. Dünya Savaşı sonrası Avrupa'nın ekonomik toparlanması.	Türkiye'nin ABD'den ekonomik yardım alması (özellikle tarım alanında).	Türkiye'nin ABD'den aldığı ekonomik yardım.
46	Kore Savaşı'na Asker Gönderilmesi	1950	NATO'ya üye olma isteği ve Batı'ya bağlılığı kanıtlama çabası.	Türkiye'nin NATO'ya kabul edilmesine zemin hazırlaması (1952).	NATO üyeliği için atılan stratejik adım.
47	1950 Genel Seçimleri	14 Mayıs 1950	DP'nin siyasi rüzgarı ve Gizli Oy, Açık Sayım ilkesinin uygulanması.	DP'nin ezici zaferi. Türk tarihinde ilk demokratik iktidar değişikliği (Beyaz İhtilal).	Gizli oy, açık sayım kuralı, ilk iktidar değişikliği.

VI. Sonuç: Kronolojik Zincirin Bütünlüğü

1919-1950 kronolojik zinciri, birbiriyle ayrılmaz bağlarla bağlıdır:

1. Örgütlenme Zinciri: Samsun'a Çıkış → Amasya Genelgesi (Amaç/Yöntem) → Erzurum Kongresi (Manda'yı reddetme) → Sivas Kongresi (Temsil Heyeti).

2. Hukuki Meşruiyet Zinciri: Misak-ı Milli → İstanbul'un İşgali → TBMM'nin Açılması → 1921 Anayasası.

3. Askeri-Diplomatik Zincir: I. İnönü Zaferi → Londra Konferansı → Sakarya Zaferi → Kars/Ankara Antlaşmaları → Büyük Taarruz → Mudanya.

4. Rejim Zinciri: Saltanatın Kaldırılması (Hukuki zemin) → Lozan (Uluslararası tanınma) → Cumhuriyet'in İlanı (Rejimin adı) → Halifeliğin Kaldırılması (Laikliğin önü açıldı).

5. Dış Politika Zinciri: Montrö (Boğazlar'da egemenlik) → Balkan/Sadabad Paktları (Komşu güvencesi) → Hatay'ın Katılması (Son Misak-ı Milli başarısı).

6. Demokrasi Zinciri: Savaş Sonu Baskısı → DP'nin Kuruluşu → 1950 Seçimleri (İktidarın barışçıl devri).

KPSS Sentezi: Özellikle İnkılapların yapılış sırası (Saltanat, Cumhuriyet, Halifelik, Tevhid-i Tedrisat, Şapka, Medeni Kanun, Harf, Soyadı, Kadın Hakları) ve Kurtuluş Savaşı Antlaşmalarının sırası (Gümrü → Moskova → Kars → Ankara → Lozan) hayati önem taşır. Bu zinciri ezberlemek yerine, her olayın bir diğerine neden olduğunu anlamak, sınavdaki sıralama sorularını kolaylaştıracaktır.