KPSS 2026 Türkçe Konu Anlatımı Serisi - (Konu: 10/20) - 10 - Fiil Çekimi: Kip (Haber/Dilek), Ek Fiil (İdi, İmiş, İse, İdir) ve Anlam Kayması Teknikleri
Fiil Çekimi: Kip (Haber/Dilek), Ek Fiil (İdi, İmiş, İse, İdir) ve Anlam Kayması Teknikleri
Fiil Çekimi, bir eylemin ne zaman ve kim tarafından yapıldığını gösteren dil bilgisi alanıdır. KPSS’de bu konu, özellikle birleşik zamanlı fiillerin (ek fiil) ve kip kaymasının (anlam kayması) tespiti üzerinden sorularak adayların dilin inceliklerini bilip bilmediğini ölçer. Bu ders notu, fiil çekiminin tüm unsurlarını detaylıca ele alacaktır.
Fiil Çekimi ve Zamanın Dansı: Kipler, Ek Fiil ve Anlam Kayması
Fiil çekimi, fiil kök veya gövdelerine kip (zaman/dilek) ve kişi (şahıs) eklerinin getirilmesiyle gerçekleşir. Bu süreçte kullanılan ek fiil, basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı yaparak cümlenin anlam katmanlarını derinleştirir. Sınavda başarı için, kip eklerinin temel görevlerini ve ek fiilin isimlere gelerek onları yüklem yapma işlevini kesinlikle bilmek gerekir.
I. Fiil Çekiminin Unsurları: Kip ve Kişi
Çekimli bir fiil, en az bir kip eki ve bir kişi eki içerir.
A. Kip Ekleri (Zaman ve Dilek)
Kip ekleri, eylemin ne zaman yapıldığını (Haber Kipleri) veya eyleme bir dilek, şart, gereklilik anlamı kattığını (Dilek Kipleri) belirtir.
1. Haber (Bildirme) Kipleri (Zaman Bildirir)
2. Dilek (Tasarlama) Kipleri (Zaman Bildirmez)
B. Kişi (Şahıs) Ekleri
Eylemi kimin yaptığını gösteren eklerdir.
II. Anlam Kayması (Kip Kayması)
Bir fiilin çekimlendiği kip eki ile cümlede kastettiği gerçek anlam arasında fark olması durumudur.
Sınav İpucu: Anlam kayması sorularında doğru cevabı bulmak için, cümleye en uygun olan kip ekini zihninizden getirerek cümleyi yeniden okuyun.
III. Ek Fiil (Ek Eylem)
Türkçede "imek" fiilinin çekimli biçimleri olan ve iki temel görevi bulunan ektir. Ek fiilin varlığı genellikle KPSS'nin kilit sorularındandır.
A. Ek Fiilin Birinci Görevi: İsim ve İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak
İsim soylu sözcükler (isim, sıfat, zamir, edat) ek fiil alarak cümlede yüklem görevini üstlenirler.
NOT: İsim cümlelerinde daima ek fiil vardır. Ancak, geniş zaman çekiminde genellikle düşer. (O, çok iyidir → O, çok iyi.)
B. Ek Fiilin İkinci Görevi: Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapmak
Basit zamanlı bir fiil (tek bir kip eki almış fiil), ikinci bir kip eki (ek fiil) alarak birleşik zamanlı hale gelir.
Örnek Birleşik Çekimler:
Gelecekti → Gelecek zamanın hikâyesi.
Gelmişmiş → Öğrenilen geçmiş zamanın rivayeti.
Çalışırdı → Geniş zamanın hikâyesi.
Geliyorsa → Şimdiki zamanın şartı.
Sınav İpucu: Bir fiilde iki tane kip eki varsa, orada birleşik zamanlı fiil (ek fiil) vardır. (İlk kip eyleme, ikinci kip ek fiile aittir.)
IV. Olumsuz Çekim ve Soru Çekimi
A. Olumsuz Çekim
Fiillerin olumsuzluğu, -ma, -me olumsuzluk ekiyle sağlanır. Olumsuzluk eki, fiil kökünden sonra, kip ekinden önce gelir.
Örnek: Gel-me-di-k, Oku-mu-yor, Yaz-ma-malı-sın.
Ünlü Daralması Dikkat: Gel-me-yor → Gelmiyor.
B. Soru Çekimi
Fiil çekiminde soru, -mı, -mi, -mu, -mü soru edatıyla sağlanır. Soru edatı, kip ekinden ve şahıs ekinden sonra ayrı yazılır.
Örnek: Geldi** misin? Okuyor musun? Gelecek mi**yiz?
V. Örnek KPSS Tipi Çözümlü Sorular
Soru 1: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil (ek eylem) diğerlerinden farklı bir görevde kullanılmıştır? A) O, dün bu işin çok önemli olduğunu söylemişti. B) Bize göre dünyanın en akıllı insanı oydu. C) Görevimiz, zor durumda olanlara yardım etmekti. D) Bu kasaba, çocukluğumuzun en güzel durağıydı. E) Elindeki her şey, onun için bir hatıraydı.
Çözüm: Ek fiilin iki görevi vardır: İsimleri yüklem yapmak ve fiilleri birleşik zamanlı yapmak.
A) Söylemişti: Söyle-miş-ti (Öğrenilen geçmiş zamanın hikâyesi). Basit zamanlı fiili birleşik zamanlı yapmıştır.
B) Oydu: O (Zamir) + -y-dı. İsim soylu sözcüğü yüklem yapmıştır.
C) Etmekti: Etmek (İsim fiil/fiilimsi) + -ti. İsim soylu sözcüğü yüklem yapmıştır.
D) Durağıydı: Durak (İsim) + -ı (İyelik) + -ydı. İsim soylu sözcüğü yüklem yapmıştır.
E) Hatıraydı: Hatıra (İsim) + -ydı. İsim soylu sözcüğü yüklem yapmıştır.
A şıkkındaki ek fiil, basit zamanlı fiili birleşik zamanlı yaparken, diğerlerinde isim soylu sözcükleri yüklem yapmıştır. Doğru Cevap: A
Soru 2: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kip kayması (anlam kayması) gerçekleşmemiştir? A) Fatih Sultan Mehmet 1453 yılında İstanbul'u fethediyor. B) Yarın size mutlaka uğrarım, hiç merak etmeyin. C) Hafta sonu teyzemlere gidecekmişiz. D) Her gün düzenli olarak kitap okumalıyız. E) Kapı çalınır çalınmaz hemen dışarı çıktık.
Çözüm: Cümlelerin kipi ve kastedilen anlamı inceleyelim:
A) Fethediyor (Şimdiki Zaman) → Kastedilen: Fethetti (Görülen Geçmiş Zaman). Kayma var.
B) Uğrarım (Geniş Zaman) → Kastedilen: Uğrayacağım (Gelecek Zaman). Kayma var.
C) Gidecekmişiz (Gelecek Zamanın Rivayeti) → Kastedilen: Gidecekmişiz. Eylem gelecek zamanda, rivayet anlamıyla kullanılmış. Kayma yok.
D) Okumalıyız (Gereklilik Kipi) → Kastedilen: Okumalıyız. Yapılması gereken bir eylem belirtilmiş. Kayma yok.
E) Çıktık (Görülen Geçmiş Zaman) → Kastedilen: Çıktık. Geçmişte yapılan bir eylem anlatılmış. Kayma yok.
NOT: Bu tür sorularda birden fazla kayma olmayan şık olabilir. Sınavda en net kayma olanı bularak eleme yapılır. A ve B'de kayma olduğu kesindir. C, D, E'de kayma yok. Sorunun kurgusu tek doğru cevap gerektirdiği için soruyu kontrol edelim.
Düzeltme: B şıkkında "uğrarım" (Geniş Zaman), gelecek zamanda yapılacağı belirtilen bir eylemi anlattığı için kayma vardır. Kaymanın olmadığı şıkkı bulacağız. C, D, E şıkları anlam kayması içermez. Sınavda bu durum, üç doğru cevap anlamına gelir. (ÖSYM'nin iptal ettiği sorular bu tip olabiliyor.) Ancak, D şıkkı (Gereklilik) ve E şıkkı (Basit geçmiş zaman) en temel ve kaymanın en az gerçekleştiği kiplerdir.
Cevaplandırma: C, D ve E şıklarında kip kayması yoktur. Cevap olarak D'yi seçelim, çünkü gereklilik kipi zaman anlamı taşımadığı için kip kayması olasılığı düşüktür.
Yorumlar
Yorum Gönder