Cümle Çeşitleri, dil bilgisi konularının son aşamasıdır ve cümlenin yapısını (basit, birleşik, sıralı, bağlı), yargının içeriğini (olumlu, olumsuz), yüklemin türünü (isim, fiil) ve ögelerin dizilişini (kurallı, devrik) inceler. KPSS'de genellikle tek bir soru gelse de, bu soru tüm önceki dil bilgisi konularının bilgisini (fiilimsi, yüklem, bağlaç vb.) gerektirdiği için eleyici olabilir.

Bu ders notu, cümlelerin dört ana sınıflandırma grubunu ve her birinin alt türlerini detaylıca ele alacaktır.

Cümle Çeşitleri Temelleri: Dört Ana Kategori

Cümleler, dört farklı kritere göre sınıflandırılır:

Yapılarına Göre Cümleler (Yargı sayısı ve fiilimsi/bağlaç kullanımı)
Anlamlarına Göre Cümleler (Yargının gerçekleşme durumu)
Yüklemin Türüne Göre Cümleler (Yüklemin isim mi, fiil mi olduğu)
Öge Dizilişine Göre Cümleler (Yüklemin yeri)

I. Yapılarına Göre Cümleler (Yapısal Analiz)

Cümlelerin yargı sayısı, fiilimsi kullanımı ve diğer cümlelerle bağlanma şekli incelenir.

A. Basit Cümle

Tanım: Tek bir yargı (tek bir yüklem) bildiren ve içinde hiçbir fiilimsi bulunmayan cümlelerdir.
Örnekler:
- Hava bugün çok soğuktu. (Tek yüklem, fiilimsi yok.)
- Çocuklar bahçede oyun oynadı. (Tek yüklem, fiilimsi yok.)

B. Birleşik Cümle

Tanım: Tek bir temel yargı (ana yüklem) bulunduran, ancak bu temel yargıya bağlı yan yargılar (fiilimsiler veya şart kipleri) içeren cümlelerdir.
Türleri:
1. Girişik Birleşik Cümle: Cümlede fiilimsi (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) bulunur. (KPSS'de en çok sorulan türdür.)
  - Örnek: Gülerek (zarf-fiil) içeri girdi (yüklem). (Yan yargı: Gülmek, Temel yargı: Girdi.)
2. Şartlı Birleşik Cümle: Yan yargı, temel yargıya şart kipi (-se/-sa) ile bağlanır.
  - Örnek: Gelirsen (şart kipi), her şeyi anlatırım (yüklem).
3. İç İçe Birleşik Cümle: Bir cümlenin (yan yargı) başka bir cümle içinde nesne olarak kullanılmasıdır (Alıntı cümleler).
  - Örnek: Ona, "Geleceğim" dedi. ("Geleceğim" cümlesi, temel cümlenin nesnesidir.)
4. Ki'li Birleşik Cümle: İki ayrı yargının "ki" bağlacıyla birbirine bağlanmasıdır. (Günümüz Türkçesinde kullanımı azalmıştır.)
  - Örnek: Biliyorum ki gelecek.

C. Sıralı Cümle

Tanım: Birden fazla bağımsız yargının (birden fazla yüklemin), virgül (,) veya noktalı virgül (;) ile birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir.
Türleri:
1. Bağımlı Sıralı Cümle: Ögelerden en az biri ortak kullanılır.
  - Örnek: Çocuk dışarı çıktı, (Çocuk $\to$ Özne) kapıyı kapattı. (Ortak Özne: Çocuk)
2. Bağımsız Sıralı Cümle: Ögelerin hiçbiri ortak değildir. Her yüklemin kendi özne, nesne ve tümleçleri vardır.
  - Örnek: Hava karardı, rüzgâr çıktı. (Ögeler ortak değil.)

D. Bağlı Cümle

Tanım: Birden fazla bağımsız yargının (birden fazla yüklemin), bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir.
Örnekler:
- Çok çalıştı ama başarılı olamadı. (Yüklemler: Çalıştı, olamadı $\to$ Bağlaç: Ama)
- Dışarı çıkmış ve bizi aramamış. (Yüklemler: Çıkmış, aramamış $\to$ Bağlaç: Ve)

II. Anlamlarına Göre Cümleler (İçerik Analizi)

Cümlenin yargısının gerçekleşip gerçekleşmediği veya olumlu/olumsuz olarak ifade edilip edilmediği incelenir.

A. Olumlu Cümle

Tanım: Yüklemdeki işin, oluşun veya durumun gerçekleştiğini veya var olduğunu bildiren cümledir. Olumsuzluk ekleri (-ma, -mez, -yok, -değil) bulunmaz.
Örnekler:
- Hava bugün çok sıcak. (Sıcaklık durumu var.)
- Kitapları masaya koydu. (Koyma işi gerçekleşti.)

B. Olumsuz Cümle

Tanım: Yüklemdeki işin, oluşun veya durumun gerçekleşmediğini veya var olmadığını bildiren cümledir. Olumsuzluk ekleri veya sözcükleri bulunur.
Örnekler:
- Hava bugün sıcak değil. (Sıcaklık durumu yok.)
- Kitapları masaya koymadı. (Koyma işi gerçekleşmedi.)
- Evde kimse yok. (Varlık yok.)

C. Soru Cümlesi

Tanım: Bir şeyi öğrenme, bilgi edinme amacıyla kurulan ve sonunda soru işareti (?) bulunan cümlelerdir.
Örnekler:
- Buraya kim geldi?
- Sen de bizimle gelecek misin?

D. Ünlem Cümlesi

Tanım: Sevinç, korku, şaşkınlık, heyecan gibi duyguları veya seslenmeyi ifade eden, sonunda ünlem işareti (!) bulunan cümlelerdir.
Örnekler: Eyvah, geç kaldık! Ne güzel bir manzara!

Anlamca Olumlu / Şekilce Olumsuz Ayrımı (KPSS İpucu): Cümlede olumsuzluk eki veya sözcüğü varsa (şekilce olumsuz), ancak cümlenin anlamı olumluysa (anlamca olumlu) bu durum çelişki yaratır.

Örnek: Seni sevmiyor değilim. (Şekilce olumsuz $\to$ Anlamca Olumlu: Seni seviyorum.)
Örnek: Bu kadar güzel havada dışarı çıkılmaz mı? (Şekilce olumsuz $\to$ Anlamca Olumlu: Çıkılır.)

III. Yüklemin Türüne Göre Cümleler

Yüklemin, isim soylu bir sözcük mü yoksa çekimli bir fiil mi olduğu incelenir.

A. İsim (Ad) Cümlesi

Tanım: Yüklemi ek fiil almış bir isim soylu sözcük (isim, sıfat, zamir, edat, fiilimsi) olan cümledir.
Örnekler:
- En büyük hayali bir yazar olmaktı. (Yüklem: İsim-fiil)
- O, her zaman yanımızda oğlumdu. (Yüklem: İsim)
- Kitapları masanın üzerindeydi. (Yüklem: İsim)

B. Fiil (Eylem) Cümlesi

Tanım: Yüklemi kip ve kişi eki almış çekimli bir fiil olan cümledir.
Örnekler:
- Çocuklar top oynadı. (Yüklem: Fiil)
- Hava birdenbire karardı. (Yüklem: Fiil)

IV. Öge Dizilişine Göre Cümleler

Yüklemin cümle içindeki yeri incelenir.

A. Kurallı (Düz) Cümle

Tanım: Yüklemi cümle sonunda bulunan cümledir. Türkçenin doğal söz dizimidir.
Örnekler:
- Yarın İstanbul'a gideceğiz.
- Annem kapıyı açtı.

B. Devrik (Kuralsız) Cümle

Tanım: Yüklemi cümle başında veya cümle ortasında bulunan cümledir. Şiir ve günlük konuşma dilinde sıkça kullanılır.
Örnekler:
- Gideceğiz biz de yarın İstanbul'a. (Yüklem: Başta)
- Annem açtı hemen kapıyı. (Yüklem: Ortada)

C. Eksiltili Cümle

Tanım: Yargının tamamlanmadığı, yani yüklemi bulunmayan ve genellikle üç nokta (...) ile biten cümlelerdir.
Örnekler: Önümüzde uçsuz bucaksız deniz... (Yüklem yok.)

V. Örnek KPSS Tipi Çözümlü Sorular

Soru 1: Aşağıdaki cümlelerden hangisi, yapıca birleşik ve yüklemin türüne göre isim cümlesidir? A) O kadar çok çalışmıştı ki, sonunda hak ettiğini aldı. B) Hayatta en önemli şey, sana ait olanı kaybetmemektir. C) Hava güzel olursa gideriz ama pek sanmıyorum. D) Bütün sorunları tek başına çözmek, onun için bir onurdu. E) Gelip gittiği bu ev, şimdi artık bir harabeydi.

Çözüm: İki şart aranıyor: 1) Yapıca Birleşik (Fiilimsi içermeli) 2) Yüklemi İsim olmalı.

A) Çalışmıştı (Fiil), aldı (Fiil). Yapıca Bağlı (ki bağlacı olsa da iki yüklem var). Yüklemi fiil. (X)
B) Yüklem: kaybetmemektir (İsim-Fiil $\to$ İsim Cümlesi). İçinde: sana ait (sıfat) ve olanı (sıfat-fiil) $\to$ Fiilimsi var. Yapıca Girişik Birleşik Cümle. ( $✓$ )
C) Olursa (Şart kipi), gideriz (Fiil). Yapıca Şartlı Birleşik (ve Bağlı). Yüklemi fiil. (X)
D) Yüklem: onurdu (İsim Cümlesi). İçinde: çözmek (İsim-fiil). Yapıca Girişik Birleşik Cümle. ( $✓$ )
E) Gelip gittiği (Zarf/Sıfat-fiil). Yüklem: harabeydi (İsim Cümlesi). Yapıca Girişik Birleşik Cümle. ( $✓$ )

(D, E ve B şıkkı doğru cevaptır. Sınavda bu durum, en doğruyu veya en temel olanı bulmayı gerektirir.) B şıkkı, isim-fiili net bir şekilde yüklem yaptığı için en belirgin cevaptır. Doğru Cevap: B

Soru 2: Aşağıdaki cümlelerden hangisi kurallı, olumsuz ve fiil cümlesidir? A) Bize ne zaman geleceğini hâlâ bilmiyorum. B) Bu sorunun çözümü, ne kadar uğraşsak da kolay değildi. C) Onu bu kadar kıran, senmişsin. D) O gün aramızda yaşananları kimse anlatmadı. E) Yağmur yağmadığı için ürünler kurudu.

Çözüm: Üç şart aranıyor: 1) Kurallı (Yüklem sonda) 2) Olumsuz 3) Fiil Cümlesi.

A) bilmiyorum (Sonda $\to$ Kurallı) / -me eki var $\to$ Olumsuz / Bilmek $\to$ Fiil Cümlesi. ( $✓$ )
B) kolay değildi (Sonda $\to$ Kurallı) / değil var $\to$ Olumsuz / Kolay (isim) $\to$ İsim Cümlesi. (X)
C) senmişsin (Sonda $\to$ Kurallı) / Olumsuzluk yok $\to$ Olumlu / Sen (zamir) $\to$ İsim Cümlesi. (X)
D) anlatmadı (Sonda $\to$ Kurallı) / -ma eki var $\to$ Olumsuz / Anlatmak $\to$ Fiil Cümlesi. ( $✓$ )
E) kurudu (Sonda $\to$ Kurallı) / Olumsuzluk yok $\to$ Olumlu / Kurumak $\to$ Fiil Cümlesi. (X)

A ve D şıkları şartları sağlar. Sınavda genellikle tek cevap istenir. A şıkkı en net örnektir. Doğru Cevap: A veya D

Kpss Sınav Notları

Bu Blogda Ara

KPSS 2026 Türkçe Konu Anlatımı Serisi - (Konu: 14/20) - 14 -Yapı, Anlam, Yüklemin Türü ve Öge Dizilişine Göre Sınıflandırma Rehberi