KPSS 2026 Türkçe Konu Anlatımı Serisi - (Konu: 16/20) - 16 - Sözel Mantık

 

Sözel Mantık ve Problem Çözme Teknikleri: Tablo Kurma, Sıralama ve Eşleştirme Stratejileri Rehberi

Sözel Mantık, KPSS’de genellikle 3 ila 4 soruluk bir blok halinde gelir ve bu soruları çözebilmek için dil bilgisinden farklı olarak mantıksal akıl yürütme ve doğru tablo kurma becerisi gereklidir. Bu bölümdeki başarı, büyük ölçüde karmaşık görünen verileri basit ve görsel bir şemaya dökme yeteneğine bağlıdır.

Bu ders notu, sözel mantık problemlerinin temelini oluşturan sıralama, eşleştirme ve ilişkilendirme yöntemlerini, stratejileri ve tablo kurma tekniklerini detaylıca inceleyecektir.

---

Sözel Mantığın Temelleri: Veriden Şemaya Geçiş

Sözel mantık soruları, metin içinde dağınık olarak verilen bilgileri kesin bilgiler, olasılıklar ve kısıtlamalar olarak ayırarak, sistematik bir şekilde çözmeyi amaçlar.

Temel Çözüm Adımları:

1. Metni Hızlı Okuma: Soruda adı geçen kişi, yer ve olay (değişkenler) sayısını tespit edin.

2. Tablo Türünü Belirleme: Sorunun yapısına göre uygun tablo türünü seçin (Sıralama, Eşleştirme, İki Boyutlu İlişkilendirme).

3. Kesin Bilgileri Yerleştirme: Tabloya ilk olarak asla değişmeyecek, net bilgileri (örneğin, Ali Pazartesi geldi) yerleştirin.

4. Kısıtlamaları İşaretleme: "Birlikte değiller", "Hemen önünde", "Yan yana" gibi kısıtlamaları tablo üzerine işaretleyin.

5. Olasılıkları Gözden Geçirme: Birden fazla olasılık varsa, genellikle ikinci bir tablo (veya yan notlar) kullanmak en güvenli yoldur.

---

I. Temel Tablo Türleri ve Kurulum Stratejileri

Sözel mantık problemlerinin büyük çoğunluğu üç temel tablo türünden biriyle çözülür.

A. Sıralama (Dizilim) Problemleri

• Tanım: Kişilerin veya olayların zaman, sıra, kat, hız veya uzunluk gibi tek bir kriter üzerine sıralandığı problemlerdir.

• Tablo Kurulumu: Genellikle tek boyutlu, alt alta veya yan yana çizilen basit bir listedir.

  • Kriter belliyse (Günler, Katlar, 1'den 5'e kadar): Kriteri temel çizgi olarak alın.

  • Kriter belirsizse (Uzunluk, Hız): Yön belirterek (örn. Büyükten küçüğe →) sıralama yapılır.

• Kilit İfadeler ve Kısaltmalar:

  • "Hemen önce/sonra" → (AB) veya (BA) → İkisi bitişik olmalı.

  • "Önce/Sonra" → $A>B$ (Arada boşluk olabilir.)

  • "Arasında sadece bir kişi var" → (A_B)

  • "Bitişik değil" → $A\ne B$

Örnek Uygulama (Sıralama): Ali, Burak, Can, Deniz ve Ece, bir yarışta farklı dereceler elde etmiştir. (1'den 5'e kadar sıralanacak.)

1.	2.	3.	4.	5.
Can	...	...	...	Ali
Kısıt: Can, Ali’den hemen önce bitirmedi.

B. Eşleştirme (İlişkilendirme) Problemleri

• Tanım: Kişilerin iki veya daha fazla farklı özellikle (Meslek, renk, şehir) eşleştirildiği problemlerdir. Bu, en yaygın sözel mantık türüdür.

• Tablo Kurulumu: İki Boyutlu Tablo (Matris) kullanılır.

  • Genellikle birinci değişken (kişiler) dikey eksene (sol sütun) konur.

  • Diğer değişkenler (meslekler, renkler vb.) yatay eksene (üst satırlar) konur.

• Kilit İpuçları:

  • Kesin eşleşme → X (Doğru)

  • Kesinlikle eşleşmeme → O (Yanlış)

  • Bir hücrede $\mathbf{X}$ varsa, o satır ve sütundaki diğer tüm hücreler $\mathbf{O}$ olmalıdır. (Herkesin tek bir mesleği varsa kuralı)

Örnek Uygulama (Eşleştirme): Ali, Burak, Can (Kişiler) → Ankara, İzmir, Bursa (Şehirler) → Kırmızı, Mavi, Yeşil (Renkler)

İSİM	ANKARA	İZMİR	BURSA	KIRMIZI	MAVİ	YEŞİL
Ali	$\mathbf{X}$	$\mathbf{O}$	$\mathbf{O}$	$\mathbf{O}$	$\mathbf{X}$	$\mathbf{O}$
Burak	$\mathbf{O}$	$\mathbf{X}$	$\mathbf{O}$	$\mathbf{X}$	$\mathbf{O}$	$\mathbf{O}$
Can	$\mathbf{O}$	$\mathbf{O}$	$\mathbf{X}$	$\mathbf{O}$	$\mathbf{O}$	$\mathbf{X}$

C. Yerleştirme (Kafes) Problemleri

• Tanım: Kişilerin veya nesnelerin belirli bir alana (raf, sıra, masa, oda) yerleştirildiği, konumsal kısıtlamaların olduğu problemlerdir. Genellikle ızgara veya kafes şeklinde tablo kullanılır.

• Tablo Kurulumu: İki eksen de belirli kriterleri temsil eder (örn. Sütunlar: 1, 2, 3. raf; Satırlar: A, B, C. kat).

---

II. Sözel Mantıkta Kritik İfadeler ve Semboller

Sözel mantık metinlerinde kullanılan ve kesinlikle doğru yorumlanması gereken ifadelere odaklanmak gerekir.

İfade	Açıklama	Sembol / Tablo İşareti
Hemen önce/sonra	Arada boşluk kesinlikle yok.	$(\dots )$ $\to$ Bitişik grup
En az/en fazla	Kısıtlama sayısını belirler.	$\ge 2$ veya $\le 5$
Yan yana değil	Bitişiklik yok.	$A\ne B$
Sadece bir kişi/olay	Tekrarlanma yok.	Eşleştirme tablosunda $\mathbf{X}$ olan satır ve sütunlar kapanır.
... ile ... aynı/farklı	Eşitlik veya eşitsizlik bildirir.	$A=B$ veya $A\ne B$
İki kişi arasında/arasında iki kişi var	Boşluk sayısını netleştirir.	$(A\_\_B)$
Ya ... ya da ...	Kesin olarak sadece iki ihtimalin olduğunu belirtir.

---

III. Olasılık Yönetimi ve Çözümleme Stratejileri

Sözel mantığın zorluğu, genellikle tek bir kesin çözüm olmamasından kaynaklanır.

A. İkinci (Yardımcı) Tablo Kullanma

• Eğer bir bilgi (örneğin, bir kişinin yeri) için iki veya üç kesin yer varsa, her bir kesin yer için ayrı bir tablo çizmek en verimli yöntemdir.

• Bu tabloları adlandırın: Tablo 1 (Ali 2. sırada), Tablo 2 (Ali 4. sırada).

• Sorulara cevap verirken her iki tabloyu da kontrol edin.

B. "Kesinlik" ve "Olasılık" Kavramları

• Kesinlikle Doğru: Tüm tablolarda (tüm olasılıklarda) geçerli olan bilgi.

• Kesinlikle Yanlış: Hiçbir tabloda gerçekleşme imkânı olmayan bilgi.

• Olası (Doğru Olabilir): En az bir tabloda gerçekleşen bilgi. (Sorularda "olabilir" veya "kesinlikle yanlıştır" ifadelerine dikkat edin.)

C. Geriye Kalan Boşlukları Doldurma

• Tüm kesin ve kısıtlayıcı bilgileri yerleştirdikten sonra, geriye kalan boşluklara hangi değişkenlerin gelebileceğini not edin.

• Genellikle boşluklar bir grup halinde hareket eder: {D,E,F} → Bu üçünden biri, bu üç boşluğa gelebilir.

---

IV. Örnek KPSS Tipi Çözümlü Sorular (Eşleştirme Türü)

Bilgiler: Bir kafede Ali, Burak, Can, Deniz, Ece ve Fırat (6 kişi) çay, kahve ve limonata (3 içecek) içmiştir. I. Herkes sadece bir içecek içmiştir. II. Çay içenlerin sayısı, kahve içenlerin sayısına eşittir. (Ç=K) III. Limonata içen 2 kişi vardır. IV. Ali ve Can farklı içecekler içmiştir. V. Burak ve Deniz aynı içeceği içmiştir. VI. Fırat çay içmiştir.

Soru 1: Aşağıdakilerden hangisi kesinlikle doğrudur? A) Ali limonata içmiştir. B) Burak kahve içmemiştir. C) Can çay içmemiştir. D) Deniz limonata içmiştir. E) Ece çay içmiştir.

Çözüm ve Analiz:

Adım 1: Tablo ve Veri Kurulumu

• Toplam kişi: 6.

• İçecekler: Çay (Ç), Kahve (K), Limonata (L).

• Bilgiler:

  • III. Limonata (L) → 2 kişi.

  • II. Çay + Kahve = $6-2=4$. Çay (Ç) = Kahve (K) → Çay (2), Kahve (2), Limonata (2). (Toplam 6)

  • VI. Fırat $\to$ Çay. (Kesin)

  • V. Burak = Deniz (Aynı İçecek). (2 kişi, ya Çay ya Kahve ya Limonata)

  • IV. Ali $\ne$ Can. (Farklı içecekler)

Adım 2: Kesin Yerleştirme

İSİM	ÇAY (2)	KAHVE (2)	LİMONATA (2)
Ali
Burak
Can
Deniz
Ece
Fırat	$\mathbf{X}$	$\mathbf{O}$	$\mathbf{O}$

Adım 3: Kalan Kısıtlamaları Uygulama

1. Fırat Çay içtiğine göre, Çay kontenjanından 1 kişi kaldı. (Çay: 1)

2. Burak ve Deniz (2 kişi) aynı içeceği içmeli. Geriye kalan kontenjanlar: Çay (1), Kahve (2), Limonata (2).

3. B&D, Çay içemez (Sadece 1 yer kaldı).

4. O halde: B&D ya Kahve (KK) ya da Limonata (LL) içmek zorundadır.

Adım 4: Olasılıkları Çıkarma

• OLASILIK 1 (B&D Kahve İçer):

  • Kahve: Burak, Deniz. (Kahve kontenjanı doldu: 2)

  • Çay: Fırat. (Çay kontenjanı 1 kaldı.)

  • Limonata: 2 kişi kaldı.

  • Kalan kişiler: Ali, Can, Ece. Kalan içecekler: Çay (1), Limonata (2).

  • Ali = Can kuralı var. Ali, Can ve Ece bu 3 içeceği alacak.

  • Çay: Fırat, (A, C, E'den 1 kişi)

  • Limonata: (A, C, E'den 2 kişi)

• OLASILIK 2 (B&D Limonata İçer):

  • Limonata: Burak, Deniz. (Limonata kontenjanı doldu: 2)

  • Çay: Fırat. (Çay kontenjanı 1 kaldı.)

  • Kahve: 2 kişi kaldı.

  • Kalan kişiler: Ali, Can, Ece. Kalan içecekler: Çay (1), Kahve (2).

  • Çay: Fırat, (A, C, E'den 1 kişi)

  • Kahve: (A, C, E'den 2 kişi)

Adım 5: Soruyu Çözme (Soru 1: Kesinlikle Doğruyu Bulma)

• A) Ali limonata içmiştir. → Olasılık 2'de Ali Kahve içebilir. (Yanlış)

• B) Burak kahve içmemiştir. → Olasılık 1'de Burak Kahve içmiştir. (Yanlış)

• C) Can çay içmemiştir. → Can, Olasılık 1 ve 2'de Çay içen son kişi olabilir. (Yanlış)

• D) Deniz limonata içmiştir. → Olasılık 1'de Deniz Kahve içmiştir. (Yanlış)

• E) Ece çay içmiştir.

Tekrar İnceleme (Ece):

• Ali = Can kuralı, A, C ve E'nin aynı anda Çay içmesini engeller.

• Kalan 3 kişi (A, C, E) → Çay (1), Limonata/Kahve (2) almalı.

• Eğer A Çay içerse, C Limonata/Kahve içer (kural IV sağlanır).

• Eğer C Çay içerse, A Limonata/Kahve içer (kural IV sağlanır).

• Ece mutlaka kalan 3 kişiden biridir. Ece'nin Çay içme olasılığı her iki senaryoda da vardır, ancak kesinlik yoktur.

(Sınav mantığına göre, bu karmaşık soruda bir bilgi atlanmıştır. Sözel mantık sorularında kesinlikle doğru veya kesinlikle yanlış ifadeleri net olmalıdır.)

Doğru Cevabın Kontrolü (Varsayımsal):

IV. Ali ve Can farklı içecekler içmiştir. Kalan içecekler: Çay (1), X (2) → (X: Limonata veya Kahve) Kalan kişiler: A, C, E. A, C ve E bu üç içeceği (1 Çay, 2 X) paylaşacak.

• Eğer E Çay içerse, A ve C kalan 2 X'i paylaşır. (A=X, C=X) → Bu durumda A=C olur ki kural IV'e aykırıdır!

• Demek ki Ece Çay içemez! Ece kesinlikle Limonata veya Kahve (X) içer.

• Eğer Ece Çay içemiyorsa, kalan tek Çay hakkını ya Ali (A) ya da Can (C) kullanır.

• Kim Çay içerse, diğeri (Can veya Ali) mecburen X içer. (Kural IV sağlanır.)

Sonuç: Ece Çay içemez, çünkü Ece Çay içerse, geriye kalan Ali ve Can iki Limonata/Kahve'yi paylaşmak zorunda kalır (A=L/K, C=L/K), bu da Ali = Can kuralını bozar (ikisi de L/K içmiş olurdu).

Bu durumda, Ece çay içmemiştir kesinlikle doğrudur (Çay içenler: Fırat ve (Ali ya da Can)).

Seçeneklerdeki Ece çay içmiştir ifadesi kesinlikle yanlıştır. Bu nedenle (E) şıkkı, sorunun yapısına göre elenmiş olur.

(Şıklarda "Ece çay içmemiştir" gibi bir ifade olsaydı o kesin doğru olurdu. Bu durumda, B veya D'nin kesin doğru olması gerekir. Sözel Mantık sorularında şıklar, tüm olasılıkları test etmeyi gerektirir.)

Doğru Cevabın Tespiti: Yukarıdaki mantığa göre Ece'nin kesinlikle çay içmemesi gerekir. Eğer Ece çay içemiyorsa, Ece, Burak veya Deniz'in içmediği içeceği içer.

Ece, Burak ve Deniz Limonata içerse (LL) → Ece Kahve içer. Ece, Burak ve Deniz Kahve içerse (KK) → Ece Limonata içer.

Ece, Limonata ve Kahveden birini içer. (Kesinlikle Doğru)

(B) Burak kahve içmemiştir: Yanlış (Olasılık 1'de içiyor) (D) Deniz limonata içmiştir: Yanlış (Olasılık 1'de Kahve içiyor) (A) Ali limonata içmiştir: Olası.(C) Can çay içmemiştir: Olası (Çay içebilir).

(Bu soruda seçeneklerde kesin doğru olan bir ifade bulunmamaktadır. Ancak çözüm stratejisi, Ece'nin Çay içmesinin kesinlikle yanlış olduğunu ortaya koymaktadır.)