Fiiller, cümlenin yüklemini oluşturan ve anlamını taşıyan en kritik sözcük türüdür. KPSS'de fiiller, sadece yapı (basit, türemiş, birleşik) ve anlam (kılış, oluş, durum) yönünden değil, aynı zamanda çekim (zaman, kişi) ve çatı (özne-nesne ilişkisi) yönünden de yoğunlukla sorulur. Bu ders notu, fiillerin anlamsal sınıflandırmasını ve yapısal özelliklerini ayrıntılı olarak ele alacaktır.

Fiil Bilgisi Temeli: Eylemin Anlamı ve Sözcük Yapısı

Bir fiili doğru analiz etmek, cümlenin tamamını doğru çözmek demektir. Fiillerin anlam yönünden sınıflandırılması (Kılış/Oluş/Durum), fiilin nesne alıp almadığı gibi çatı özelliklerini anlamak için kritik öneme sahiptir. Yapı yönünden sınıflandırma (Basit/Türemiş/Birleşik) ise hem yapım eklerini doğru tespit etmenizi hem de birleşik fiillerin oluşum kurallarını bilmenizi gerektirir.

I. Fiillerin Anlam Özelliklerine Göre Sınıflandırılması

Fiiller, bildirdikleri işin niteliğine ve nesne alıp almamasına göre üçe ayrılır. Bu sınıflandırma, aynı zamanda fiil çatısı (geçişli/geçişsiz) konusunun da ön hazırlığıdır.

A. Kılış (İş) Fiilleri (Geçişli Fiiller)

Tanım: Bir nesneyi (belirtili veya belirtisiz) etkileyen, öznenin iradesiyle gerçekleşen ve öznenin yaptığı işten başka bir varlığın etkilendiği fiillerdir.
Nesne Alma Kriteri: Fiilin başına "onu" zamiri getirilebilir.
Örnekler:
- okumak $\to$ Onu okumak (Kitabı okudu.)
- kırmak $\to$ Onu kırmak (Vazoyu kırdı.)
- görmek $\to$ Onu görmek (Seni gördü.)
- sevmek $\to$ Onu sevmek (Çiçeği sevdi.)

B. Durum Fiilleri (Geçişsiz Fiiller)

Tanım: Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan, öznenin iradesiyle gerçekleşen ancak nesne almayan fiillerdir. İş, sadece öznenin kendisinde kalır.
Nesne Alma Kriteri: Fiilin başına "onu" zamiri getirilemez.
Örnekler:
- uyumak $\to$ Onu uyumak (X)
- gülmek $\to$ Onu gülmek (X)
- oturmak $\to$ Onu oturmak (X)
- ağlamak $\to$ Onu ağlamak (X)
- uzanmak $\to$ Onu uzanmak (X)

C. Oluş Fiilleri (Geçişsiz Fiiller)

Tanım: Öznenin iradesi dışında, zaman içinde kendiliğinden gerçekleşen değişimi anlatan fiillerdir. Genellikle doğa olaylarını veya bir durumdan başka bir duruma geçişi ifade eder. Durum fiilleri gibi nesne almazlar.
Nesne Alma Kriteri: Fiilin başına "onu" zamiri getirilemez.
Örnekler:
- büyümek (zamanla kendiliğinden) $\to$ Onu büyümek (X)
- paslanmak (zamanla kendiliğinden) $\to$ Onu paslanmak (X)
- morarmak (kendiliğinden değişim) $\to$ Onu morarmak (X)
- kızarmak (kendiliğinden değişim) $\to$ Onu kızarmak (X)
- yaşlanmak (zamanla kendiliğinden) $\to$ Onu yaşlanmak (X)

Anlam Ayırımı İpuçları:

"Onu" testi ile Kılış fiillerini (geçişli) ayırın.
Geriye kalan Durum ve Oluş fiilleri geçişsizdir.
Kendiliğinden, zamana bağlı, irade dışı gerçekleşenler Oluş, öznenin iradesiyle o anda yaptığı eylemler Durum fiilidir.

II. Fiillerin Yapılarına Göre Sınıflandırılması

Fiiller, sözcüklerde olduğu gibi Basit, Türemiş ve Birleşik olmak üzere üçe ayrılır. Yapısal analizi doğru yapmak, fiil kökünü ve yapım eklerini doğru tespit etmeyi gerektirir.

A. Basit Fiiller

Tanım: Hiçbir yapım eki almamış fiillerdir.
Özellik: Sadece kip (zaman) ve kişi (şahıs) eklerini (yani çekim eklerini) alabilirler.
Örnekler:
- Geldi (Gel- $\to$ Kök + Çekim Eki)
- Okuyorlar (Oku- $\to$ Kök + Çekim Ekleri)
- Gör (Kök + Emir kipi)
- Gitmelisin (Git- $\to$ Kök + Çekim Ekleri)

B. Türemiş Fiiller

Tanım: En az bir tane yapım eki almış fiillerdir.
Özellik: Fiil kök veya gövdelerine ya da isim köklerine yapım ekleri getirilerek türetilir.
1. İsimden Fiil Türetenler: Baş (İsim) $\to$ başla-mak, Göz (İsim) $\to$ gözle-mek.
2. Fiilden Fiil Türetenler: Yaz- (Fiil) $\to$ yazdır-mak, Gör- (Fiil) $\to$ görüş-mek, Öl- (Fiil) $\to$ ölümse-mek (Öl-üm-se-).

C. Birleşik Fiiller

Tanım: En az iki sözcüğün birleşerek bir eylemi karşıladığı fiillerdir.

1. Kurallı (Özel) Birleşik Fiiller (Bitişik Yazılır)

Fiil kök veya gövdesine belirli birleşme kurallarıyla yeterlik, tezlik, sürerlik, yaklaşma fiillerinin getirilmesiyle oluşur.

Birleşik Fiil Türü	Ek (Fiil)	Anlamı	Örnek
Yeterlik	-e bilmek	Gücü yetme, olasılık	Koşabilmek (koşmaya gücü yetmek)
Tezlik	-i vermek	Çabukluk, hemen yapma	Alıvermek (hemen almak)
Sürerlik	-e kalmak, -e durmak, -e gelmek	Eylemin devam etmesi	Bakakalmak (bakmaya devam etmek)
Yaklaşma	-e yazmak	Az kalsın gerçekleşme	Düşe yazmak (neredeyse düşmek)

2. Yardımcı Fiille Kurulan Birleşik Fiiller (Ayrı veya Bitişik Yazılır)

İsim soylu bir sözcüğe etmek, olmak, kılmak, eylemek, buyurmak yardımcı fiillerinden birinin getirilmesiyle oluşur.

Bitişik Yazım: Birleşme sırasında ses düşmesi veya ses türemesi varsa.
- Kaybetmek (Kayıp + etmek $\to$ Ünlü düşmesi)
- Zannetmek (Zan + etmek $\to$ Ünsüz türemesi)
- Emretmek (Emir + etmek $\to$ Ünlü düşmesi)
- Hissetmek (His + etmek $\to$ Ünsüz türemesi)
Ayrı Yazım: Birleşme sırasında herhangi bir ses olayı yoksa.
- Yardım etmek, mutlu olmak, arz etmek, seyir eylemek.

3. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller (Genellikle Deyimler)

İsim ve fiilin anlamlarını yitirip yeni bir anlam kazanmasıyla oluşan fiillerdir. Genellikle deyimler bu gruba girer.

Örnekler: Gözden düşmek, kafa yormak, küplere binmek, ağzı kulaklarına varmak.
Not: Deyimler her zaman ayrı yazılır ve birleşik fiil grubunda değerlendirilir.

III. Örnek KPSS Tipi Çözümlü Sorular

Soru 1: Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki fiil, anlam yönünden diğerlerinden farklıdır? A) Güneşin doğuşuyla birlikte yapraklar yeşerdi. B) Bütün gün evde durdu, dışarı çıkmak istemedi. C) Soğuktan elleri yavaş yavaş morarmıştı. D) Geçen yıldan bu yana boyu oldukça uzadı. E) Yağmurun altında kalan demirler paslanmıştı.

Çözüm: Fiillerin anlam özelliklerini inceleyelim (Kılış/Durum/Oluş):

A) Yeşerdi: (Yeşermek $\to$ Zamanla, kendiliğinden) $\to$ Oluş fiili.
B) Durdu: (Durmak $\to$ Öznenin iradesiyle, nesne almaz) $\to$ Durum fiili.
C) Morarmıştı: (Morarmak $\to$ Kendiliğinden değişim) $\to$ Oluş fiili.
D) Uzadı: (Uza-mak $\to$ Zamanla, kendiliğinden) $\to$ Oluş fiili.
E) Paslanmıştı: (Paslanmak $\to$ Zamanla, kendiliğinden) $\to$ Oluş fiili.

B şıkkındaki fiil (Durmak), Durum fiili iken, diğerleri Oluş fiilidir. Doğru Cevap: B

Soru 2: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yapıca türemiş bir fiil kullanılmıştır? A) Akşamüstü bizi arayıp geleceğini söyledi. B) Onunla bir daha görüşmek istemiyordu. C) Bu sorunu ancak sen çözebilirsin. D) Derse yetişmek için acele ettiler. E) Yağmur başlayınca hızla içeri girdi.

Çözüm: Cümlelerdeki fiilleri ve yapılarını inceleyelim:

A) Söyledi (Söyle- $\to$ Kök, Basit)
B) Görüşmek (Gör- $\to$ Fiil Kök + -üş $\to$ Fiilden Fiil Yapım Eki) $\to$ Türemiş Fiil.
C) Çözebilirsin (Çöz + ebil- $\to$ Yeterlik fiili) $\to$ Kurallı Birleşik Fiil.
D) Acele ettiler (Acele + etmek) $\to$ Yardımcı Fiille Kurulan Birleşik Fiil (Ses olayı yok, ayrı yazılır).
E) Girdi (Gir- $\to$ Kök, Basit)

B şıkkındaki "görüşmek" fiili, "gör-" fiil köküne "-üş" (işteşlik) yapım eki getirilerek türetilmiştir. Doğru Cevap: B

Soru 3: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik fiilin yazımında bir hata yapılmıştır? A) O kadar üzülmüştü ki, gözden düştü. B) Bu soruna ancak birlikte sabır etmekle çözüm buluruz. C) Çocukken oynamayı çok arzu ederdi. D) Bu durumu kimseye hissettirmemeliyiz. E) Arabayı hemen getiriver, geç kalıyoruz.

Çözüm: Birleşik fiillerin yazım kuralını uygulayalım: Yardımcı fiille kurulanlarda ses olayı varsa bitişik, yoksa ayrı yazılır. Kurallı birleşikler bitişik yazılır.

A) Gözden düştü: Anlamca kaynaşmış (deyim). Ayrı yazılır. (Doğru)
B) Sabır etmekle: Sabır + etmek. Birleşirken ünlü düşmesi olmuştur (Sabır $\to$ Sabr). Ses olayı olduğu için bitişik yazılmalıdır (sabretmekle). (Hata var)
C) Arzu ederdi: Arzu + etmek. Ses olayı yok. Ayrı yazılır. (Doğru)
D) Hissettirmemeliyiz: His + etmek. Ünsüz türemesi olmuştur (Hissetmek). Bitişik yazılır. (Doğru)
E) Getiriver: Getir + ivermek (Tezlik fiili). Kurallı birleşik fiildir, bitişik yazılır. (Doğru)

Doğru Cevap: B

Kpss Sınav Notları

Bu Blogda Ara

KPSS 2026 Türkçe Konu Anlatımı Serisi - (Konu: 9/20) - 9 - Fiil Yapısı (Kılış, Oluş, Durum) ve Yapı Türleri (Basit, Türemiş, Birleşik Fiiller): Eylemleri Anlamsal ve Yapısal Açıdan İnceleme Rehberi