KPSS 2026 Türkçe Konu Anlatımı Serisi - (Konu: 12/20) - 12 - Fiilimsiler (Eylemsiler): İsim-Fiil, Sıfat-Fiil, Zarf-Fiil Türleri ve Kalıcı İsim Ayrımı Rehberi
Fiilimsiler (Eylemsiler): İsim-Fiil, Sıfat-Fiil, Zarf-Fiil Türleri ve Kalıcı İsim Ayrımı Rehberi
Fiilimsiler (Eylemsiler), KPSS dil bilgisi testlerinde her yıl istisnasız olarak yer alan, cümlenin yapısı ve sözcük türleri konularıyla iç içe geçmiş bir alandır. Fiilimsiler, fiil kök veya gövdelerine özel ekler getirilerek türetilir; bu türemiş sözcükler, fiillerin taşıdığı iş, oluş, hareket anlamını korurken, cümlede isim, sıfat veya zarf görevini üstlenirler.
Bu ders notu, fiilimsilerin üç türünü, ayırt edici eklerini ve özellikle kalıcı isim ile sıfat-fiil ayrımını netleştirecek teknikleri detaylıca inceleyecektir.
Fiilimsilerin Temelleri: Fiil Anlamını Koruyup Tür Değiştiren Yapılar
Fiilimsiler, fiil çekim eklerini (kip ve kişi ekleri) alamazlar, ancak fiiller gibi nesne alabilir, tümleçlerle nitelenebilir ve olumsuzluk eki (-ma/-me) alabilirler. Fiilimsi tespiti yaparken anahtar, sözcüğün fiil anlamını sürdürüp sürdürmediği ve özel fiilimsi eklerinden birini alıp almadığıdır.
Fiilimsi türleri üçe ayrılır:
İsim-Fiil (Mastar)
Sıfat-Fiil (Ortaç)
Zarf-Fiil (Bağ-Fiil / Ulaç)
I. İsim-Fiil (Mastar)
Tanım: Fiil kök veya gövdesine gelerek eylemin adını yapan, onu bir varlık veya kavram adı gibi kullandıran fiilimsilerdir.
Ekleri: -ma, -ış, -mak (Kodlama: MA-Y-IŞ-MAK)
Örnekler:
Sinemaya gitmek (eylemin adı) en sevdiği şeydi.
Bu konuşma (eylemin adı) hepimizi duygulandırdı.
Onun bu bakışı (eylemin adı) içimi ısıttı.
A. Kalıcı İsim Ayrımı (KPSS Kritik Nokta)
Bazı isim-fiil ekleri (-ma, -mak) kalıplaşarak bir eylemin adı olmaktan çıkar ve bir varlığın, nesnenin veya kavramın kalıcı adı haline gelir. Bu sözcükler artık fiilimsi değil, isim kabul edilir.
Kontrol Stratejisi: Sözcüğe olumsuzluk eki (-ma/-me) getirmeye çalışın. Eğer anlam bozuluyorsa veya eylem anlamı kalmıyorsa kalıcı isimdir.
Örnek: Dol-ma → Dol-ma-ma (X → Kalıcı İsim)
Örnek: Git-mek → Git-me-mek (✓ → Fiilimsi)
II. Sıfat-Fiil (Ortaç)
Tanım: Fiil kök veya gövdesine gelerek kendinden sonra gelen ismi niteleyen veya belirten (sıfat görevinde kullanılan) fiilimsilerdir.
Ekleri: -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş (Kodlama: AN-ASI-MEZ-AR-DİK-ECEK-MİŞ)
Örnekler:
Gelen (sıfat) öğrenci (isim) kapıyı açtı.
Asılası (sıfat) eller (isim) titriyordu.
Görünmez (sıfat) kaza (isim) atlattık.
Koşar (sıfat) adım (isim) ilerledi.
A. Adlaşmış Sıfat-Fiil Ayrımı
Tıpkı adlaşmış sıfatlarda olduğu gibi, sıfat-fiilin nitelediği isim düşerse, sıfat-fiil ismin görevini üstlenerek adlaşmış sıfat-fiil olur. Ancak, adlaşmış olsa bile türü hala sıfat-fiildir.
Örnek: Gelen misafirler oturdu. → Gelenler oturdu.
Gelenler sözcüğü adlaşmış sıfat-fiildir.
B. Kip Eki mi, Sıfat-Fiil Eki mi? (Zaman ve Sıfat-Fiil Ayrımı)
Sıfat-fiil ekleri -mez, -ar, -ecek, -miş aynı zamanda geniş zaman, gelecek zaman ve öğrenilen geçmiş zamanın kip ekleridir. Ayırt etmek için, sözcüğün cümledeki görevine bakılmalıdır:
III. Zarf-Fiil (Bağ-Fiil / Ulaç)
Tanım: Fiil kök veya gövdesine gelerek eylemin zamanını veya durumunu bildiren, cümlede zarf görevinde kullanılan fiilimsilerdir.
Ekleri: Zarf-fiil eklerinin sayısı fazladır. Başlıcaları: -ken, -alı, -esiye, -meden, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -r...mez, -dığında, -e...e (Kodlama: Kenya'lı ASYA, MEDEN ince IP ARAdıkça, geldiğinde R...MEZ)
Örnekler:
Gülerek (durum zarfı) içeri girdi. (Nasıl girdi? → Gülerek)
Oturup (durum zarfı) ders çalıştı. (Nasıl çalıştı? → Oturup)
Kapı çalınca (zaman zarfı) herkes irkildi. (Ne zaman irkildi? → Çalınca)
Dışarı çıkalı (zaman zarfı) çok zaman geçti. (Ne zaman geçti? → Çıkalı)
Konuşa konuşa (durum zarfı) yürüdüler.
Sınav İpucu: Zarf-fiil öbeği, yükleme sorulan "Ne zaman?" (zaman zarfı) veya "Nasıl?" (durum zarfı) sorularına cevap verir.
IV. Örnek KPSS Tipi Çözümlü Sorular
Soru 1: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil bir arada kullanılmıştır? A) Okuldan gelirken, elimdeki kırılmış vazoyu tutamamıştım. B) Bütün gün konuşarak derdini anlatması, onun için iyi bir çıkış yolu oldu. C) Duyduğu olayları söylemeden içindeki sıkıntıyı atamıyordu. D) Bu kadar gülüşmelerin ardından, kimsenin bize bakmayacağını sanarak içeri girdik. E) Yağmur yağdıkça, toprağın ıslanması hoş bir duyguydu.
Çözüm: Cümleleri fiilimsiler açısından inceleyelim:
A) gelir-ken (Zarf-Fiil), kırıl-mış (Sıfat-Fiil), tut-ama-mış (Kip Eki/Fiil). İsim-fiil yok.
B) konuş-arak (Zarf-Fiil), anlat-ma-sı (İsim-Fiil), çık-ış (İsim-Fiil/Kalıcı İsim - burada eylemin adı). Sıfat-fiil yok.
C) Duy-duğu (Sıfat-Fiil), söyle-meden (Zarf-Fiil). İsim-fiil yok.
D) gülüş-me-ler-in (İsim-Fiil), bak-mayacak-sın (Sıfat-Fiil), san-arak (Zarf-Fiil). Üçü de var.
E) yağ-dıkça (Zarf-Fiil), ıslan-ma-sı (İsim-Fiil). Sıfat-fiil yok.
Doğru Cevap: D
Soru 2: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil eki kalıplaşarak kalıcı isim olmuştur? A) Kitap okumayı bir alışkanlık haline getirmeliyiz. B) Dışarıda dondurma yiyen çocukları izledi. C) Amacı, bu yıl iyi bir üniversiteye giriş yapmaktı. D) Yemek pişirme işini hep o üstlenirdi. E) Toplantıda sadece bir konuşma yaptı.
Çözüm: Kalıcı isim olanı bulmak için olumsuzluk testi uygulanır.
A) oku-ma-yı → oku-ma-ma-yı (✓) → Fiilimsi
B) Dondurma → Dondur-ma-ma (X) → Artık bir varlığın (yiyeceğin) adıdır. Kalıcı İsim.
C) gir-iş → gir-me-yiş (X) → Burada eylemin adı, kalıcı değil. Fiilimsi.
D) pişir-me → pişir-me-me (✓) → Fiilimsi
E) konuş-ma → konuş-ma-ma (✓) → Fiilimsi (Eylemin kendisi kastediliyor.)
Doğru Cevap: B
Soru 3: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf-fiil cümleye durum anlamı katmıştır? A) Yağmur dindiği zaman herkes dışarı çıktı. B) Seneler geçeli aramızdaki bağ kopmuştu. C) Güneş batınca hemen eve dönmeliyiz. D) Bize bakıp gülerek salondan ayrıldı. E) Toplantıdan çıkar çıkmaz seni arayacağım.
Çözüm: Durum zarf-fiili, yükleme sorulan "Nasıl?" sorusuna cevap vermelidir.
A) dindiği zaman (Ne zaman? → Zaman)
B) geçeli (Ne zaman? → Zaman)
C) batınca (Ne zaman? → Zaman)
D) gülerek (Nasıl ayrıldı? → Gülerek) → Durum
E) çıkar çıkmaz (Ne zaman? → Zaman)
Doğru Cevap: D
Yorumlar
Yorum Gönder