5: Yasama (Türkiye Büyük Millet Meclisi - TBMM)
Bu bölümde, TBMM'nin oluşum sürecini, yasama yetkisinin genelliği, asiliği ve devredilmezliği ilkelerini, milletvekilliği sıfatının kazanılması ve sona ermesini, yasama sürecini ve Meclis'in en önemli görevlerinden olan denetim yollarını ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.
I. Yasama Yetkisinin Özellikleri ve TBMM'nin Yapısı
Yasama yetkisi, Anayasa'ya göre Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne aittir (Anayasa Madde 7).
A. Yasama Yetkisinin Temel İlkeleri (KPSS Anahtar Bilgileri)
TBMM'nin yasama yetkisini kullanış şeklini belirleyen, üç temel ve dokunulmaz ilke vardır:
1. Yasama Yetkisinin Genelliği
Tanım: Meclis, Anayasa'ya aykırı olmamak koşuluyla, istediği konuda kanun çıkarabilir.
Sınır: Konu sınırı yoktur, tek sınır Anayasa hükümleridir.
2. Yasama Yetkisinin Asliliği (İlkelliği)
Tanım: Bir konunun kanunla düzenlenmesi gerektiği durumlarda, Meclis'in bu düzenlemeyi araya başka bir işlem girmeksizin doğrudan ve ilk elden yapabilmesidir.
Önem: Yürütme (Cumhurbaşkanlığı) organı, kanunun düzenlediği bir konuya öncelikli olarak müdahale edemez.
3. Yasama Yetkisinin Devredilmezliği
Tanım: Meclis, kendisine Anayasa ile verilen yasama yetkisini, bir başka organa (Yürütme veya Yargı) devredemez.
İstisna: Bu kuralın tek istisnası, Meclis'in belirli konularda Cumhurbaşkanına (Yürütmeye) Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi vermesidir. (Bu, yetkinin devri değil, kullanımı için izin verme durumudur ve sınırlıdır.)
B. TBMM'nin Yapısı ve Çalışması
Tek Meclis İlkesi: Türkiye Cumhuriyeti'nde yasama organı tek bir meclisten oluşur (TBMM). (1961 Anayasası'nın getirdiği Senato 1982'de kaldırılmıştır.)
Üye Sayısı: TBMM, 600 milletvekilinden oluşur.
Seçim Dönemi: Genel seçimler beş yılda bir yapılır.
Seçimlerin Ertelenmesi: Sadece savaş sebebiyle TBMM kararıyla en fazla bir yıl ertelenebilir.
Ara Seçim: Genel seçimden 30 ay geçmedikçe ve genel seçime bir yıl kala yapılamaz.
II. Milletvekilliği Statüsü ve Sona Ermesi
A. Milletvekili Seçilme Yeterliliği (Şartları)
Bir kişinin milletvekili adayı olabilmesi için gerekli genel şartlar şunlardır:
Türk Vatandaşı Olmak.
18 yaşını doldurmuş olmak.
En az ilkokul mezunu olmak.
Askerlikle ilişiği bulunmamak.
Kısıtlı (Mahcur) olmamak.
Taksirli suçlar hariç, toplam bir yıl ve daha fazla hapis cezası almamış olmak.
Affa uğramış olsa bile; yüz kızartıcı suçlar (zimmet, rüşvet, dolandırıcılık, hırsızlık vb.), kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma gibi ağır suçlardan hüküm giymemiş olmak.
B. Yasama Bağışıklıkları (Dokunulmazlık ve Sorumsuzluk)
Milletvekillerinin görevlerini baskı altında kalmadan yapabilmeleri için Anayasa iki temel koruma mekanizması tanır:
1. Yasama Sorumsuzluğu (Mutlak Koruma)
Kapsam: Milletvekillerinin Meclis çalışmaları sırasında (konuşma, oy kullanma, düşünce açıklama) söylediklerinden, Meclis dışında dahi asla sorumlu tutulamamasıdır.
Özellik: Mutlaktır ve süreklidir. Vekillik sıfatı sona erse dahi devam eder ve kaldırılamaz. (TBMM'nin yetkisi yoktur.)
2. Yasama Dokunulmazlığı (Geçici Koruma)
Kapsam: Milletvekili hakkında, seçimden önce veya sonra işlediği iddia edilen bir suçtan dolayı tutuklama, sorguya çekme, gözaltına alma veya yargılama yapılamamasıdır.
Özellik: Nispidir ve geçicidir.
İstisna: Suçüstü halinde ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış terör suçları ile ilgili durumlarda dokunulmazlık kaldırılarak yargılanabilir.
Kaldırılma: TBMM, dokunulmazlığı kaldırabilir. Kaldırılma kararına karşı, ilgili vekil veya başka bir vekil yedi gün içinde Anayasa Mahkemesi'ne iptal davası açabilir.
C. Milletvekilliğinin Sona Ermesi
Milletvekilliği, üç genel yolla sona erer:
1. Kendiliğinden Sona Erme (TBMM Kararı Gerekmez)
Ölüm.
Gaiplik.
Cumhurbaşkanı seçilmesi.
Yeni seçimlerin yapılmasıyla.
2. TBMM Kararıyla Sona Erme (Kesin Çoğunluk Gerekir)
İstifa: Vekilin istifasının Meclis tarafından kabul edilmesi.
Devamsızlık: Bir ay içinde izinsiz ve özürsüz toplam beş birleşim günü toplantılara katılmama.
Milletvekilliği ile Bağdaşmayan Bir İşi Sürdürme: Vekilin, Anayasa'ya göre yapmaması gereken bir işi (Örn: Kamu görevi, sözleşmeli iş) yapmaya devam etmesi.
3. Anayasa Mahkemesi Kararıyla Sona Erme
Partisinin Kapatılmasına Neden Olma: Bir siyasi partinin kapatılmasına eylemleriyle neden olan vekilin üyeliği, Anayasa Mahkemesi kararıyla düşürülebilir.
III. TBMM'nin Görev ve Yetkileri
Meclis'in görev ve yetkileri çok geniştir ve bunlar yasama, yürütme ve yargı alanına ilişkin görevler olarak ayrılabilir.
A. Yasama Alanındaki Görevler
Kanun Koymak, Değiştirmek ve Kaldırmak.
Bütçe ve Kesin Hesap Kanun Tekliflerini Görüşmek ve Kabul Etmek.
Para Basılmasına Karar Vermek. (Para basılmasına tek karar veren organdır.)
Genel ve Özel Af İlanına Karar Vermek (Orman suçları hariç, üye tam sayısının beşte üçüyle).
Uluslararası Antlaşmaları Onaylamak.
B. Yürütme Alanındaki Görevler (Hükümet Sisteminden Kaynaklananlar)
Savaş İlanına Karar Vermek.
Türk Silahlı Kuvvetleri'nin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı askerlerin ülkede bulunmasına izin vermek.
Olağanüstü Hâl ilanını onaylamak, süresini uzatmak veya kaldırmak.
C. Yargı Alanındaki Görevler
Yüce Divan Sıfatıyla Yargılama (Yargılama İsteği): Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve Bakanlar hakkında soruşturma açılmasına karar vermek. (Üye tam sayısının salt çoğunluğu teklif, beşte üçü soruşturma açma kararı.)
Anayasa Mahkemesi'ne Üye Seçimi (3 üye).
Hâkimler ve Savcılar Kurulu'na (HSK) Üye Seçimi (7 üye).
IV. TBMM'nin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nde Meclis'in yürütmeyi denetleme yetkileri daralmış, ancak bazı temel araçlar korunmuştur.
Yorumlar
Yorum Gönder