Yürütme (Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi ve İdare)
Bu bölümde, 2017 Anayasa değişiklikleriyle yeniden yapılandırılan Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi'nin temel özelliklerini, Cumhurbaşkanının hem devlet başkanı hem de hükümet başkanı olarak sahip olduğu yetkileri, merkezi ve yerinden yönetim organlarının yapısını ve Devlet Denetleme Kurulu'nun (DDK) özel statüsünü inceleyeceğiz.
I. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi'nin Temelleri
2017 Anayasa değişikliği ile yürürlüğe giren yeni sistem, güçlü bir yürütme ve yasama ile yürütmenin sert ayrılığını esas alır (Yargı bağımsızlığı korunmuştur).
A. Cumhurbaşkanının Statüsü
Çift Başlılık Yok: Cumhurbaşkanı, hem Devlet Başkanı hem de Hükümet Başkanı sıfatlarını tek başına taşır.
Siyasi Sorumluluk: Cumhurbaşkanı, tüm icraatlarından siyaseten TBMM'ye karşı sorumludur. (Eski sistemde sadece vatana ihanetten yargılanabilirdi.)
Görev Süresi ve Seçimi:
Görev süresi beş yıldır.
Bir kişi, en fazla iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilir.
Seçim: Genel, eşit, gizli oy ve tek dereceli olarak iki turlu yapılır. İlk turda geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday seçilir.
B. Cumhurbaşkanlığı Seçimine İlişkin Kritik Bilgiler
Adaylık Şartları: 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim mezunu ve milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları aday olabilir.
Aday Gösterme:
Siyasi parti grupları (Meclis'te en az 20 vekili olan partiler).
Son genel seçimde tek başına veya birlikte %5 oy almış siyasi partiler.
En az 100 bin seçmenin yazılı teklifi.
TBMM'nin Cumhurbaşkanı Seçimine Karar Vermesi: Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis, yenilenme kararı alırsa (üye tam sayısının beşte üçü), bu durum, Cumhurbaşkanının üçüncü kez aday olmasına imkân tanır (Bir defaya mahsus istisnadır).
II. Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri (İcraat ve Yargı Alanı)
Cumhurbaşkanının yetkileri, Yasama, Yürütme ve Yargı alanlarına dağılmıştır ve çok geniştir.
A. Yürütme Alanındaki Temel Görevler
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Çıkarmak: Yürütmenin en önemli düzenleyici işlemidir (Detay aşağıdadır).
Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanları Atamak ve Görevden Almak.
Üst Kademe Kamu Yöneticilerini Atamak. (Büyükelçiler, Valiler, Rektörler, Emniyet Genel Müdürü vb.)
Milli Güvenlik Kurulu'na (MGK) Başkanlık Etmek.
Olağanüstü Hâl (OHAL) İlan Etmek.
Uluslararası Antlaşmaları Onaylamak ve Yayımlamak.
Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Başkomutanlığını TBMM adına temsil etmek.
B. Yasama Alanındaki Görevler
Kanunları Yayımlamak veya Geri Göndermek: Yayımladığı kanunu 15 gün içinde tekrar görüşülmek üzere Meclis'e geri gönderebilir (Veto Yetkisi).
Anayasa Değişikliklerini Halkoyuna Sunmak.
TBMM'yi Toplantıya Çağırmak. (Tek başına veya TBMM Başkanı ile.)
TBMM Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Vermek. (Kendi seçimlerinin yenilenmesiyle birlikte.)
Anayasa Mahkemesi'nde İptal Davası Açmak.
C. Yargı Alanındaki Görevler
Anayasa Mahkemesi'ne Üye Seçimi (12 üye).
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Vekilini Atamak.
Hâkimler ve Savcılar Kurulu'na (HSK) Üye Seçimi (4 üye).
Sürekli Hastalık, Sakatlık ve Kocama Sebebiyle Kişilerin Cezalarını Kaldırmak veya Hafifletmek. (Tek başına ve sadece belirtilen sebeplerle, siyasi af yetkisi yoktur.)
III. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri (CBK) ve Hukuktaki Yeri
CBK, Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi'nin merkezi düzenleme aracıdır ve hukuki hiyerarşide özel bir konuma sahiptir.
A. CBK'nin Özellikleri
Hukuki Niteliği: Kanunlardan sonra gelen, Yönetmeliklerden üstün olan düzenleyici işlemlerdir.
Konu Sınırlaması: CBK, sadece Anayasa'da açıkça düzenlenmeyen (münhasır kanunla düzenlenmesi gerekmeyen) konularda çıkarılabilir.
Yargısal Denetim: CBK'ler aleyhine iptal davası doğrudan Anayasa Mahkemesi'nde açılır.
B. CBK ve Kanun Çatışması (İki Kritik Durum)
Kanunla CBK'nin Çatışması: Aynı konuda Kanun ve CBK bulunuyorsa, Kanun hükümleri uygulanır. (Kanun, CBK'den üstündür.)
Temel Haklar ve CBK: Anayasa'nın ikinci bölümünde yer alan temel haklar ve ödevler ile dördüncü bölümünde yer alan siyasi haklar ve ödevler CBK ile düzenlenemez. (Kanunla düzenleme zorunluluğu vardır.)
İstisna: OHAL döneminde çıkarılan CBK'ler, temel hak ve ödevleri düzenleyebilir ve Kanunlardan üstündür; ancak Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenemez (Şekil ve esas yönünden).
IV. İdarenin Kuruluşu ve Yapısı (Kamu Yönetimi)
Yürütme organının idari kanadı, merkezi (başkanlık) ve yerinden yönetim (yerel) olmak üzere iki temel esasa dayanır.
A. Merkezi Yönetim (Merkeziyet İlkesi)
Tanım: İdari işlemlerin ve hizmetlerin, Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak Ankara'dan yürütülmesi.
Yapı:
Taşra Teşkilatı: İlin en büyük idari amiri Vali'dir. İlçenin en büyük idari amiri Kaymakam'dır. (Vali ve Kaymakam, merkezi idarenin hiyerarşisi içindedir.)
Hiyerarşi: Merkezi yönetim içinde, üst makamın alt makam üzerindeki emir ve denetleme yetkisidir. (Cumhurbaşkanı, Bakan üzerinde hiyerarşik amirdir.)
B. Yerinden Yönetim (Adem-i Merkeziyet İlkesi)
Tanım: Merkezi idareden ayrı, kendi bütçeleri ve tüzel kişilikleri olan idari birimlerdir.
Amaç: Bölgesel veya yerel ihtiyaçlara daha hızlı ve etkin çözüm bulmak.
Türleri:
Yerel Yönetimler (Mahalli İdareler): Belediye, İl Özel İdaresi, Köy. (Organları seçimle gelir.)
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları: Üniversiteler, TRT, Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT), Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK).
Vesayet Denetimi: Merkezi idarenin, yerinden yönetim kuruluşları üzerindeki hukuka uygunluk ve yerindelik denetimidir. (Cumhurbaşkanı, Belediye Başkanını vesayet yoluyla denetler.)
C. Kamu Tüzel Kişiliği
Tanım: Hukuk kuralları ile kurulmuş, kamu gücü (zor kullanma, vergi toplama, kamulaştırma) kullanma yetkisi olan idari birimlerdir.
Sadece Kanunla veya CBK ile kurulur. (Örn: Devlet, İl Özel İdaresi, Üniversiteler, TRT.)
Önem: Kamu tüzel kişileri, merkezi idarenin hiyerarşisinde değil, vesayet denetimi altındadır.
V. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar
Yeni sistemde Bakanlar Kurulu yoktur. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve Bakanlar, doğrudan Cumhurbaşkanına bağlıdır.
Atama ve Sorumluluk: Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır. Sorumlulukları sadece Cumhurbaşkanına karşıdır.
Milletvekilliği Durumu: Cumhurbaşkanı yardımcısı veya Bakan olarak atanan milletvekillerinin milletvekilliği sıfatı sona erer.
Yüce Divan: Cumhurbaşkanı yardımcıları ve Bakanlar da Yüce Divan'da yargılanabilir.
VI. İdarenin Hukuka Uygunluğu ve Devlet Denetleme Kurulu (DDK)
A. Devlet Denetleme Kurulu (DDK)
Amacı: İdarenin hukuka uygunluğunu, düzenli ve verimli çalışmasını sağlamak.
Bağlılık: Doğrudan Cumhurbaşkanına bağlıdır.
Yetkisi: Cumhurbaşkanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve kuruluşlarını, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarını (Barolar, Odalar), işçi ve işveren kuruluşlarını denetler.
Tek Denetleyemediği Organ: Yargı organları (Mahkemeler, HSK) DDK'nın denetimi dışındadır.
B. Milli Güvenlik Kurulu (MGK)
Görevi: Devletin milli güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanmasına dair görüşleri Cumhurbaşkanına bildirmektir.
Başkanı: Cumhurbaşkanıdır. (Katılamadığında Cumhurbaşkanı Yardımcısı başkanlık eder.)
Sivil Üyeler: Cumhurbaşkanı yardımcıları, Adalet, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanları.
Asker Üyeler: Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları.
Kararlarının Niteliği: MGK kararları tavsiye niteliğindedir ve Cumhurbaşkanı kararları dikkate alıp almamakta serbesttir.
Yorumlar
Yorum Gönder