Seçim ve Siyasi Partiler
Bu bölümde, demokratik devlet ilkesinin yaşamsal şartı olan seçimlerin Anayasal güvencelerini, siyasi partilerin nasıl kurulduğunu ve hangi faaliyetlerinin kapatma sebebi sayılabileceğini, siyasi partilerin mali denetimini ve Yüksek Seçim Kurulu (YSK) görevlerini ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.
I. Seçimlerin Temel İlkeleri
Seçimler, Anayasa'nın güvencesi altındadır ve serbest ve adil bir yarışma ortamında yapılması zorunludur.
A. Temel Anayasal İlkeler
Türkiye'de seçimlerin yürütülmesinde uyulması gereken zorunlu ilkeler Anayasa'nın 67. maddesinde düzenlenmiştir:
B. Seçim Çevresi ve Seçim Barajı
Seçim Çevresi: Ülke, milletvekili seçimleri için illere bölünmüştür. (Her il bir seçim çevresidir, büyük iller birden fazla çevreye bölünebilir.)
Seçim Barajı: Bir siyasi partinin TBMM'de sandalye kazanabilmesi için ülke genelinde alması gereken asgari oy oranıdır. Türkiye'de halen %7 olarak uygulanmaktadır.
Barajı Aşmanın İstisnası: Barajı aşamayan partilerin oluşturduğu ortak listelerden seçime giren partiler için baraj, ortak listenin oy oranına göre uygulanır.
II. Seçim Sistemleri
Bir partinin veya adayın aldığı oy oranının, Meclis'te elde ettiği sandalye sayısına nasıl dönüştürüldüğünü belirleyen yöntemlerdir.
A. Çoğunluk Sistemleri
Tanım: En çok oyu alan partinin (veya adayın) tüm sandalyeyi (veya ilgili bölgedeki sandalyeyi) almasıdır.
Sonuç: Küçük partilerin Meclis'e girmesi zordur. Yönetimde istikrarı sağlar.
Tek Turlu Çoğunluk: İlk turda en çok oyu alan kazanır.
İki Turlu Çoğunluk: İlk turda salt çoğunluk sağlanamazsa, en çok oyu alan iki aday ikinci tura kalır.
B. Nispi Temsil Sistemleri (Orantılı Temsil)
Tanım: Partilerin Meclis'te elde ettikleri sandalye sayısının, aldıkları oy oranıyla orantılı olması esasına dayanır.
Sonuç: Küçük partilerin temsil edilme şansı artar. Meclis'te adil temsili sağlar. (Türkiye'de uygulanan D'Hondt Sistemi nispi temsilin bir çeşididir.)
D'Hondt Sistemi: Sandalyelerin, partilerin aldıkları oyların ardışık sayılara (1, 2, 3...) bölünmesiyle çıkan en yüksek katsayıya sahip partilere tahsis edildiği sistemdir. (Türkiye'de uygulanır.)
III. Siyasi Partiler
Siyasi partiler, demokratik hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.
A. Kuruluş, Üyelik ve Faaliyetleri
Kuruluş Şartı: Siyasi partiler, izin almaksızın (bildirimle) serbestçe kurulur. Kuruluş için bir mahkeme kararı veya izin gerekmez.
Üyelik Yasağı Olanlar:
Hâkimler ve Savcılar.
Sayıştay dahil, Yüksek Yargı Organları Üyeleri.
Memurlar (Kamu görevlileri).
Silahlı Kuvvetler Mensupları.
Öğretim Elemanları (Üniversite öğretim üyeleri hariç). (Üniversite öğretim elemanları siyasi partilere üye olabilir, ancak parti merkez organlarında görev alamazlar.)
Parti Faaliyetlerinin Sınırları: Siyasi partiler; Anayasa'nın, Türkiye Cumhuriyeti'nin üniter yapısına, laikliğe ve demokratik devlete aykırı faaliyet gösteremezler.
B. Siyasi Partilerin Mali Denetimi
Denetleme Yetkilisi: Siyasi partilerin gelir ve giderleri ile diğer mali işleri, Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir.
Yardımcı Organ: AYM, bu denetimi yaparken Sayıştay'dan yardım alır.
Devlet Yardımı: Belirli bir oranda oy alan partilere Devlet Yardımı yapılır. Bu yardımlar da AYM denetimine tabidir.
IV. Siyasi Partilerin Kapatılması (Anayasa Mahkemesi Yetkisi)
Siyasi partilerin kapatılması (veya hazine yardımından kısmen mahrum bırakılması) kararı, sadece Anayasa Mahkemesi tarafından verilebilir.
A. Kapatma Davasının Açılması
Yetkili Organ: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, partinin kapatılması talebiyle Anayasa Mahkemesi'ne dava açar.
B. Kapatma Sebepleri
Şiddet Kullanımı: Şiddete başvurmayı teşvik etme veya suç işlemeye kışkırtma.
Üniter Yapıya Aykırılık: Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırı faaliyetler.
Laiklik İlkesine Aykırılık: Laiklik ilkesine aykırı eylemlerin odağı haline gelme.
C. Kapatma Kararı (Ağır Yaptırım)
Gerekli Çoğunluk: Anayasa Mahkemesi, üye tam sayısının (15) beşte üçünün (9 üye) gizli oyuyla kapatma kararı verebilir.
Kısmi Yaptırım (Hazine Yardımından Mahrumiyet): Parti, kapatma yerine, hazine yardımından kısmen veya tamamen mahrum bırakılabilir. (Daha hafif bir yaptırım türüdür.)
Kapatma Sonucu: Kapatılan bir partinin başka bir ad altında kurulması yasaktır. Partinin kapatılmasına eylemleriyle neden olan üyeler, beş yıl süreyle başka bir partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi veya denetçisi olamazlar.
V. Yüksek Seçim Kurulu (YSK)
YSK, seçimlerin yargısal güvencesini sağlayan özel bir yüksek organdır (Yüksek Yargı Organı değildir, Anayasa'nın Yargı bölümünde düzenlenmez).
A. YSK'nın Hukuki Statüsü
Yapısı: 7 asıl ve 4 yedek üyeden oluşur (Toplam 11 üye).
Üyelerin Kaynağı: Üyelerin 6'sı Yargıtay'dan, 5'i Danıştay'dan seçilir.
Görev Süresi: Üyeler altı yıl süreyle seçilirler ve görev süreleri bitenler yeniden seçilebilir.
B. YSK'nın Temel Yetkileri (Kararlarının Kesinliği)
Temel Görev: Seçimlerin başlangıcından bitimine kadar, seçimlerle ilgili tüm işlemlerin denetimini ve düzenlemesini yapmak.
Kararlarının Niteliği: YSK'nın, seçimlerle ilgili olarak verdiği kararlar aleyhine başka bir mercie başvurulamaz. (Kararları kesindir ve bu durum, hukuk devletinde eleştiriye açıktır.)
Yorumlar
Yorum Gönder