KPSS 2026 Vatandaşlık Ders Notları - 9: İdare Hukuku ve Kamu Yönetimi

tarih:

 


İdare Hukuku ve Kamu Yönetimi

Bu bölümde, idare teşkilatının temelini, idarenin hukuki sorumluluğunu, merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasındaki hiyerarşi ve vesayet ilişkilerini, idare hukukunun kendine has özelliklerini ve kamu personeli rejimi ile kamu malları kavramlarını ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.

I. İdare Hukukunun Temel İlkeleri ve Kaynakları

A. İdare Hukukunun Özellikleri

İdare Hukuku, kamu gücünün kullanımıyla ilgili olduğu için diğer hukuk dallarından ayrılan kendine has özelliklere sahiptir:

  1. Genç ve Tedvin Edilmemiş Olması: Büyük ölçüde yargı kararlarıyla (içtihatlarla) oluşmuştur ve dağınık bir yapıya sahiptir. (Medeni Hukuk gibi tek bir kanunda toplanmamıştır.)

  2. Uyuşmazlıkların İdari Yargıda Çözülmesi: İdare ile kişiler arasındaki uyuşmazlıklar, Adli Yargı yerine İdari Yargı (İdare Mahkemeleri ve Danıştay) tarafından çözülür.

  3. Tek Taraflı İşlemler: İdare, çoğu zaman bireyin rızasına bağlı olmaksızın, tek taraflı işlemler (idarî kararlar) yapma yetkisine sahiptir. (Örn: Kamulaştırma, ruhsat iptali.)

B. İdarenin Görevleri (Dört Temel Görev)

İdare, Anayasa ve kanunlarla belirlenen amaçları gerçekleştirmek için dört temel işlevi yerine getirir:

  1. Kamu Hizmeti: Devletin vatandaşlara sunduğu sürekli ve düzenli hizmetlerdir. (Eğitim, sağlık, güvenlik, adalet.)

  2. Kolluk Faaliyetleri (Kamu Düzenini Sağlama): Güvenlik, esenlik, sağlık ve ahlakın korunmasıdır. (Polis, jandarma faaliyetleri.)

  3. Özendirme ve Destekleme: Devletin ekonomiyi, sanatı ve bilimsel çalışmaları teşvik etmesidir. (Hibeler, vergi indirimleri.)

  4. İç İdari Faaliyetler: İdarenin kendi iç işleyişini düzenleyen faaliyetlerdir.

II. İdare Teşkilatı: Merkeziyet ve Yerinden Yönetim

Türkiye Cumhuriyeti idare teşkilatı, iki ana ilke üzerine kurulmuştur: Merkeziyet (Hiyerarşi) ve Yerinden Yönetim (Vesayet).

A. Merkezi Yönetim (Merkeziyet)

  • Tanım: İdari karar ve hizmetlerin Ankara'dan (merkezden) yürütülmesi esasıdır. Cumhurbaşkanlığına ve bağlı bakanlıklara dayanır.

  • Yapı:

    • Merkez Teşkilatı: Başkentteki Cumhurbaşkanlığı makamı, Cumhurbaşkanlığı merkez teşkilatı ve Bakanlıklardır.

    • Taşra Teşkilatı: Merkez yönetimin, başkent dışındaki illerdeki uzantılarıdır. (Valilikler ve Kaymakamlıklar.)

  • İlişki: Hiyerarşi:

    • Tanım: Merkezi yönetim içinde, üst makamın alt makam üzerindeki emir verme, denetleme ve alt makamın işlemlerini değiştirme veya kaldırma yetkisidir.

    • Örnek: Bakanın, İl Müdürü üzerindeki yetkisi hiyerarşidir. Valinin, Kaymakam üzerindeki yetkisi hiyerarşidir.

B. Yerinden Yönetim (Adem-i Merkeziyet)

  • Tanım: Merkezi idareden ayrı, kendi tüzel kişiliği, mal varlığı ve bütçesi olan idari birimlerdir.

  • Yapı:

    1. Mahalli İdareler (Yerel Yönetimler): İl Özel İdaresi, Belediye, Köy. (Karar organları seçimle oluşur.)

    2. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları: Üniversiteler, TRT, KİT’ler, Sosyal Güvenlik Kurumu, Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları (Barolar, Odalar).

  • İlişki: Vesayet Denetimi:

    • Tanım: Merkezi idarenin, yerinden yönetim kuruluşları üzerindeki hukuka uygunluk ve (istisnaen) yerindelik denetimidir.

    • Özellik: Merkezi yönetim, vesayet denetimi altındaki yerel yönetimin işlemini doğrudan değiştiremez veya kaldıramaz. Sadece hukuka aykırı bulduğu işlemi iptali için yargıya taşıyabilir veya onaylamaz.

    • Örnek: İçişleri Bakanlığının, Büyükşehir Belediyesi üzerindeki denetimi vesayettir.

III. Yerel Yönetimler (Mahalli İdareler)

Yerel yönetimler, Anayasa ile güvence altına alınmış özerk kuruluşlardır ve organları seçimle oluşur.

A. İl Özel İdaresi

  • Görev Alanı: İl sınırları.

  • Organları:

    1. İl Genel Meclisi: Seçimle gelen karar organı.

    2. İl Encümeni: Yürütme ve danışma organı.

    3. Vali: Yürütmenin başı (Merkezi idarenin temsilcisi ve İl Özel İdaresinin başı).

B. Belediye

  • Görev Alanı: Belediye sınırları.

  • Organları:

    1. Belediye Meclisi: Seçimle gelen karar organı.

    2. Belediye Encümeni: Yürütme ve danışma organı.

    3. Belediye Başkanı: Yürütmenin başı (Seçimle gelir).

  • Büyükşehir Belediyesi: Merkezi yönetimin vesayet denetimine tabidir.

C. Köy

  • Görev Alanı: Köy sınırları.

  • Organları:

    1. Köy Derneği: Köydeki tüm seçmenlerin katılımıyla oluşan en yüksek karar organı.

    2. İhtiyar Meclisi (Heyeti): Yürütme ve danışma organı.

    3. Muhtar: Yürütmenin başı (Seçimle gelir).

IV. İdarenin Hukuki Sorumluluğu ve İşlemleri

A. İdarenin Sorumluluğu (Tazminat)

İdare, yaptığı eylem ve işlemlerle kişilere zarar verirse, bu zararı gidermekle yükümlüdür.

1. Kusur Sorumluluğu (Hizmet Kusuru)

  • Tanım: İdarenin kamu hizmetini kötü, geç veya hiç işlememesi nedeniyle ortaya çıkan zararlarda sorumluluğudur.

  • Örnek: Hastanenin yanlış tedavi uygulaması, idarenin yolda önlem almamasından kaza olması.

2. Kusursuz Sorumluluk (Risk Sorumluluğu)

  • Tanım: İdarenin kusuru olmasa dahi, kamu faaliyetlerinden doğan riskler nedeniyle kişilere verilen zararlardan sorumlu olması. (Özellikle tehlikeli faaliyetlerde.)

  • Örnek: Patlayıcı madde imha tatbikatı sırasında üçüncü bir kişinin zarar görmesi.

B. İdarenin İşlemleri (İdari İşlem Türleri)

  • İdari İşlem: İdarenin, tek taraflı irade beyanıyla hukuki sonuç doğuran kararlarıdır. (Örn: Kamulaştırma kararı, memur atama kararı.)

  • İdari Sözleşme: İdarenin, bir kamu hizmetini yürütmek amacıyla kişiyle yaptığı sözleşmelerdir (Örn: Yap-İşlet-Devret, imtiyaz sözleşmeleri). Bu sözleşmelerde idarenin, diğer tarafa göre üstün yetkileri vardır.

V. Kamu Personeli Rejimi (Memurlar Hukuku)

Kamu hizmetinin temel unsuru olan memurların hukuki statüsü, özel hükümlere tabidir.

A. Kamu Görevlisi Türleri

  1. Memurlar (Asli ve Sürekli Görevler): İdare ile aralarında kanundan doğan (statüsel) bir bağ vardır. Görevden alma ve disiplin işlemleri özel kanunlara tabidir.

  2. Sözleşmeli Personel: İdare ile aralarında sözleşmeye dayalı bir bağ vardır.

  3. İşçiler: İş Kanunu'na tabidirler.

B. Memurluğa Giriş ve Güvencesi

  • Giriş İlkesi: Memuriyete giriş, liyakat (yeterlilik) ve kariyer ilkelerine dayanır. (Sınavla atanma esastır.)

  • Memur Güvencesi: Memurluk statüsü, memura keyfi uygulamalardan korunma güvencesi sağlar. Memurlar, kanunda belirtilen haller dışında görevden alınamazlar.

C. Memurların Yasakları (KPSS Kritik Bilgiler)

  1. Siyasi Partiye Üye Olma Yasağı: Memurlar, siyasi partilere üye olamazlar.

  2. Ticaret ve Diğer Kazanç Getirici Faaliyet Yasağı: Memurlar, ticaret veya sanayi kuruluşlarında görev alamazlar. (İstisna: Anonim şirketlerde pasif hissedar olmak yasak değildir.)

  3. Grev Hakkı Yasağı: Memurların grev yapmaları yasaktır. (Sendika kurabilirler, toplu sözleşme yapabilirler, ancak grev yasaktır.)

  4. Hediye ve Menfaat Sağlama Yasağı.

D. Memurluğun Sona Ermesi

  • Çekilme (İstifa): Memurun çekilmesi kural olarak kabul edilir, ancak devir teslim süresi beklenmelidir.

  • Memurluktan Çıkarma: En ağır disiplin cezasıdır. HSK veya Yüksek Disiplin Kurulu kararıyla verilir. (Yargı yolu açıktır.)

  • Koşullarda Eksiklik: Memuriyet şartlarından birini kaybetmek. (Örn: Kısıtlanmak, yüz kızartıcı suçtan hüküm giymek.)

VI. Kamu Malları

Kamu malları, kamunun (devletin ve kamu tüzel kişilerinin) yararlanmasına ayrılmış mallardır.

A. Kamu Mallarının Özellikleri (KPSS Anahtar Bilgiler)

  1. Kamulaştırılamaz: Kamu malları, başka bir kamu tüzel kişiliği tarafından dahi kamulaştırılamaz.

  2. Haczedilemez: Üzerlerine borç konulamaz ve satılamaz.

  3. Zamanaşımıyla Kazanılamaz: Özel mülkiyetteki gibi uzun süre kullanımla mülkiyet kazanılamaz.

  4. Devredilemez: Başkasına satılamaz veya hibe edilemez.

B. Kamu Malları Türleri

  • Hizmet Malları: Doğrudan kamu hizmetinin görülmesine ayrılmış mallar. (Örn: Üniversite binaları, hastaneler, kışlalar.)

  • Orta Malları: Doğrudan halkın ortak kullanımına açık mallar. (Örn: Yollar, köprüler, parklar, denizler.)

  • Geleneksel Kamu Malları: Geleneksel olarak kamuya ait sayılan mallar. (Örn: Tarihi ve kültürel anıtlar.)

Yorumlar

Yorum Gönder