NOKTALAMA İŞARETLERİ
Meydanlığa varmadan bir iki defa İsmail
kendisini gördü mü diye kahveye baktı.
UYARI: Metin içinde ve, veya, yahut, ya ...
ya bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz:
Ya şevk içinde harap ol ya aşk içinde gönül
Ya lale açmalıdır göğsümüzde yahut gül!
UYARI: Tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül
konmaz:
Hem gider hem ağlar. Ya bu deveyi gütmeli ya
bu diyardan gitmeli. Ne kız verir ne dünürü
küstürür. Bu kurallar bugün de yarın da geçerli
olacaktır.
UYARI: Cümlede pekiştirme ve bağlama görevinde
kullanılan da / de bağlacından sonra virgül konmaz:
İmlamız lisanımız düzelince, lisanımız da
kafamız düzelince düzelecek çünkü o da ancak onlar
kadar bozuktur, fazla değil!
UYARI: Metin içinde -ınca / -ince anlamıyla zarf-fiil
görevinde kullanılan mı / mi ekinden sonra virgül
konmaz:
Ben aç yattım mı kötü kötü rüyalar görürüm
nedense.
Öyle zekiler vardır, konuştular mı ağızlarından
bal akıyor sanırsın.
UYARI: Şart ekinden sonra virgül konmaz:
Tenha köşelerde ağız ağıza konuşurken
yanlarına biri gelecek olursa hemen susuyorlardı.
NOKTALI VİRGÜL (;)
*** Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür ya da
takımları birbirinden ayırmak için konur.
Yazın üzüm, şeftali, erik; kışın nar, portakal yemeyi
severim.
Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız
çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir.
*** Öğeleri arasında virgül bulunan sıralı
cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
Ayşe, Ali geldi; Osman, Arif gelmedi.
*** Birden fazla virgülün kullanıldığı cümlelerde
öznenin diğer öğelere karışmasını önlemek için
konur.
Ali; Hakan, Ayşe ve Osman'dan daha uzundur.
Yeni usul şiirimiz; zevksiz, köksüz, acemice
görünüyordu.
*** Kendilerinden evvelki cümleyle ilgi kuran
ancak, yalnız, fakat lakin çünkü yoksa gibi cümle
başı bağlaçlarından önce konabilir.
Vatan için ölmek var; fakat borcum yaşamaktır.
İKİ NOKTA ( : )
*** Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin
sonuna konur.
Gogol'un tablosunda neler yok ki: dağlar, ovalar,
nehirler...
*** Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümle
ya da sözcükten sonra konur.
Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve
mantık şu idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve
şerefli bir millet olarak yaşamasıdır.
UYARI: İki noktadan sonra gelen kısım bir cümle ise
büyük harfle başlar, cümle değil ise küçük harfle
başlar.
*** Başkasının sözü aktarılırken tırnak
işaretinden önce konur.
Çocuk sordu : "Baban sana ne aldı?" Yunus şöyle
diyor: "Yaratılanı hoş gör, yaratandan ötürü."
***Edebî eserlerdeki karşılıklı konuşmalarda,
konuşan kişinin adından sonra konur:
Bilge Kağan: Türklerim, işitin!
ÜÇ NOKTA (...)
*** Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.
Seni öyle seviyorum ki...
İçimden bir ses tut şunu...
2
NOKTALAMA İŞARETLERİ
*** Benzer örneklerin sürdüğünü göstermek için
kullanılır.
Yüzümüzü ağartan nice şairler vardır : Fuzuli, Baki,
Nedim...
Halının üzerinde renk renk çiçekler, nakışlar,
desenler...
*** Söylenmek istenmeyen kelimelerin yerine
konur.
Olaya A... da karışmış
SORU İŞARETİ (?)
*** Soru bildiren cümle ya da sözlerin sonuna
konur.
Söylediklerin doğru mu?
Sular mı yandı?
Neden tunca benziyor mermer?
UYARI: Bazen cevabın ne olacağı sözün gelişinden
belli olan cümlelerin sonuna da soru işareti konur:
Haksız mıyım? Onun gibisi bu dünyaya geldi mi?
*** Bilinmeyen yer, tarih gibi durumlar için
kullanılır.
Fuzuli (? - 1556)
*** Bir bilginin şüpheyle karşılandığı ya da kesin
olmadığı durumlarda parantez içinde soru
işareti kullanılır.
Bu şiiri askerdeyken (?) annesine yazmış.
Uyarı: mı/mi edat cümleye zaman anlamı katıyorsa
soru işareti konmaz:
Bulutlar dağıldı mı yola çıkarız.
Eve geldi mi gideceğiz.
Uyarı: Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde
soru işareti en sona konur. Elbiseyi babası mı aldı,
annesi mi aldı?
ÜNLEM İŞARETİ (!)
*** Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi
duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur.
Yazık sana! Tuh sana!
Sen de mi Bürütüs!
*** Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra
konur.
Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı. İlerle!
*** Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı
kazandırmak için ayraç içinde ünlem işareti
kullanılır. Günde 2000 soru çözermiş (!)
KISA ÇİZGİ (-)
*** Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır
sonuna konur.
Konuşulanlara kızıyor, ağza alınmayacak küfürler
ediyordu.
*** Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için
kullanılır.
Kapıdan bakan kadın -iri gözlü olan -annemin okul
arkadaşıymış.
*** Dil bilgisinde kökleri ve ekleri ayırmak için
konur.
dur -gun, su -la , yol -cu -luk
*** Dil bilgisinde eklerin başına konur.
-den, -in, -i, -ce
***Kelimeler arasında “-den...-a, ve, ile, ila,
arasında” anlamlarını vermek için kullanılır:
Türkçe-Fransızca Sözlük, Aydın-İzmir yolu, Ankara-
İstanbul uçak seferleri, Türk-Alman ilişkileri, Ural-
Altay dil grubu, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi,
09.30-10.30, Beşiktaş-Fenerbahçe karşılaşması, 1914-
1918 Birinci Dünya Savaşı, 2003-2004 öğretim yılı.
TIRNAK İŞARETİ (")
*** Başka bir kimseden ya da yazıdan olduğu gibi
aktarılan sözler tırnak içine alınır.
O bize : "Siz gidin ben sonra geleceğim." demişti.
UYARI: Aynen alınmayan söz ve yazılar tırnak
içinde gösterilemez.
3
NOKTALAMA İŞARETLERİ
*** Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak
içine alınır.
İnsanoğlunun kılavuzu "akıl" dır.
*** Kitapların ve yazıların adları ve başlıkları
tırnak içine alınır.
Cahit Sıtkı'nın "35 Yaş" şiirini çok sevmiştim.
UYARI: Kitapların ve yazıların adları ve başlıkları
tırnak içine alınmadan koyu harflerle de yazılabilir.
UYARI: Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme
işareti kullanılmaz: Yahya Kemal’in “Aziz
İstanbul”unu okudunuz mu?
KESME İŞARETİ ( ' )
1. Özel adlara getirilen iyelik, durum ve
bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır: Kurtuluş
Savaşı’nı, Atatürk’üm, Türkiye’mizin, Fatih Sultan
Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül Baba’ya, Sultan Ana’nın,
Mehmet Emin Yurdakul’dan, Kâzım Karabekir’i,
Yunus Emre’yi, Ziya Gökalp’tan, Refik Halit Karay’mış,
Ahmet Cevat Emre’dir, Namık Kemal’se, Şinasi’yle,
Alman’sınız, Kırgız’ım, Karakeçili’nin, Osmanlı
Devleti’ndeki, Cebrail’den, Çanakkale Boğazı’nın,
Samanyolu’nda, Sait Halim Paşa Yalısı’ndan, Resmî
Gazete’de, Millî Eğitim Temel Kanunu’na, Telif Hakkı
Yayın ve Satış Yönetmeliği’ni, Eski Çağ’ın, Yükselme
Dönemi’nin, Cumhuriyet Dönemi Türk
Edebiyatı’na vb.
“Onun için Batı’da bunlara birer fonksiyon
buluyorlar.”
1919 senesi Mayıs’ının 19’uncu günü Samsun’a
çıktım.
UYARI: Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı
söyleyiş söz konusu olduğu zaman ekten önce kesme
işareti kullanılır: Hisar’dan, Boğaz’dan
UYARI: Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama
yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce
konur: Yunus Emre’nin (1240?-1320), Yakup
Kadri’nin (Karaosmanoğlu)
UYARI: Ek getirildiğinde Avrupa Birliği kesme
işareti ile kullanılır: Avrupa Birliği’ne üye ülkeler...
UYARI: Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel
ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde
kesme işareti konmaz: Boğaz Köprümüzün güzelliği,
Amik Ovamızın bitki örtüsü, Kuşadamızdaki liman vb.
UYARI: Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve
iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil
Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına,
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığının;
Bakanlar Kurulunun, Danışma Kurulundan, Yürütme
Kuruluna; Türkiye Büyük Millet Meclisinin 112’nci
Birleşiminin 2’nci Oturumunda; Mavi Köşe
Bakkaliyesinden
UYARI: Başbakanlık, Rektörlük vb. sözler ünlüyle
başlayan bir ek geldiğinde Başbakanlığa,
Rektörlüğe vb. biçimlerde yazılır.
UYARI: Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki
ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle
ayrılmaz: Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük,
Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı,
Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı, Ahmetler,
Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklüğün,
Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta,
Hollandalıdan, Hristiyanlıktan, Atatürkçülüğün
UYARI: Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle
içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra
gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.
2. Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan
sözlerine getirilen ekleri ayırmak için
konur: Nihat Bey’e, Ayşe Hanım’dan, Mahmut
Efendi’ye, Enver Paşa’ya; Türk Dil Kurumu Başkanı’na
4
NOKTALAMA İŞARETLERİ
3. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için
konur: TBMM’nin, TDK’nin, BM’de, ABD’de, TV’ye
4. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için
konur: 1985’te, 8’inci madde, 2’nci kat; 7,65’lik,
9,65’lik, 657’yle
5. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına
gelen ekleri ayırmak için konur: Başvurular 17
Aralık’a kadar sürecektir.
6. Seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü
göstermek için kullanılır:
Engel aramızı açtı n’eyleyim (Karacaoğlan)
Şems’in gözlerine bir şüphe çöreklendi: “Dostum
ne’n var? Her şey yolunda mı?”
Güzelliğin on par’etmez, bu bendeki aşk olmasa
7. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri
ayırmak için konur: a’dan z’ye kadar, Türkçede -
lık’la yapılmış sözler.
UYARI: Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs
işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür
kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra,
kelimenin ve üs işaretinin okunuşuna uygun olarak
yazılır:
vb.leri, Alm.dan, İng.yi; cm3e (santimetre
küpe), m2ye (metre kareye), 64ten (altı üssü dörtten)
PARANTEZ (YAY AYRAÇ) İŞARETİ ( )
*** Aynı anlama gelen kelimelerden biri
parantez içine alınır.
İstikbalde (gelecekte) güzel günler var.
*** Cümle içinde kullanılan tarihler ya da bir
sözcüğün anlamıyla ilgili notlar parantez içine
alınır.
Mehmet Akif (1873 -1937) Cumhuriyet sonrasında
da yazmaya devam etmiştir.
*** Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde
gösterilir.
Montaigne (Monteyn) dünyanın en tanınmış deneme
yazarıdır.
*** Tiyatro metinlerinde hareketleri anlatan
bölümler parantez içine alınır.
Kız: (sahnenin ortasına gelerek ellerini kaldırıp)
"Beni kurtarın!" dedi.
*** Parantez içine alınan bölüm içinde tekrar
parantez açılması gerekirse ilk önce köşeli
parantez açılır ve parantez işareti kullanıldıktan
sonra köşeli parantez kapatılır.
Halka mal olmuş bu kişinin [Karacoğlan (16 -17.yy) ]
hayatı hakkında sadece rivayetler var.
5
DOĞRU YANLIŞ DOĞRU YANLIŞ
perhiz pehriz voleybol veleybol
orijinal orjinal hiç kimse hiçkimse
kirpi kipri hiçbir hiç bir
kirpik kiprik herkes herkez
tıraş traş herhangi bir şey herhangi birşey
soğan sovan bir an biran
beğenmek beyenmek pek çok pekçok
eğlence eylence pek az pekaz
yurt dışı yurtdışı bir ara birara
yurt içi yurtiçi birdenbire birden bire
kılavuz klavuz alın teri alınteri
Hristiyan Hıristiyan vazgeçmek vaz geçmek
hoşça kal hoşçakal altmış atmış
hoş geldin hoşgeldin diyalog dialog
hoşgörü höş görü fiyat fiat
stajyer stajer gasp etmek gaspetmek
menemen melemen üsteğmen üstteğmen
merhem melhem yan yana yanyana
ya da yada art arda ardarda
antrenman antreman el ele elele
artırmak arttırmak kibrit kirbit
yanlış yalnış insanoğlu insan oğlu
yalnız yanlız gitgide git gide
hiçbir hiç bir poğaça pohaça
birkaç bir kaç egzoz eksos, eksoz
birçok bir çok gardırop gardrop
biraz bir az paramparça param parça
herhangi bir herhangibir karmakarışık karma karışık
bir şey birşey darmadağınık darma dağınık
her şey herşey masmavi mas mavi
her an heran sarımsak sarmısak
her gün hergün meyve meyva
her yer heryer makine makina
her biri herbiri elektrik elektirik
asfalt asvalt fotoğraf fotograf
övünmek öğünmek coğrafya cografya
yeğen yiğen topografya topogrofya
unvan ünvan baş başa başbaşa
BİTİŞİK
anaokulu
anapara
başvurmak
birdenbire
birtakım
milletvekili
dipnot
gelişigüzel
giderayak
ilköğretim
kartopu
sacayağı
tepetaklak
vazgeçmek
biraz
birkaç
birtakım
birçok
hiçbir
herhangi
pespembe
kuzeydoğu
antipropaganda
yayınevi
orduevi
bakakalmak
rüzgargülü
huzurevi
Eskişehir
açıkgöz
sivrisinek
bülbülyuvası
dalgakıran
uluslararası
gelgit
morötesi
Bugün benim doğum günüm.
AYRI
yunus balığı
içli dışlı
kara sevda
Alaca Höyük
terk etmek
mürekkep balığı
ağustos böceği
at sineği
deniz yılanı
ardıç otu
ateş çiçeği
meyan kökü
kuru fasülye
arap sabunu
baş dönmesi
dil bilgisi
kol böreği
Kutup Yıldızı
sulu göz
bata çıka
Batı Trakya
Orta Doğu
boynu bükük
her gün
herhangi bir
her bir
her halde
her ne kadar
bilim adamı
faili meçhul
hak etmek
hafta sonu
devletler arası
devlet bakanı
hazır giyim
İşte bu günde ulusumuz
bağımsızlığına kavuştu.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder