Direnişin Örgütlenmesi ve Ulusal İradenin Doğuşu: Mondros Sonrası İşgaller, Zararlı ve Yararlı Cemiyetler, Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı, Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas Kongreleriyle Milli Mücadele'nin Hazırlık Evresinin Kritik Analizi

Milli Mücadele'nin Hazırlık Dönemi (1918-1920), Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalanmasıyla başlayan fiili işgallere karşı Anadolu halkının ve vatansever subayların örgütlü bir direniş başlatma çabalarını kapsar. Bu süreç, Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a çıkışıyla bireysel bir kurtuluş hareketinden, ulusal egemenliği hedefleyen topyekûn bir halk hareketine dönüşmüştür. İşgallere karşı kurulan yararlı (ulusal) ve işgalleri destekleyen zararlı (azınlık/İstanbul Hükümeti yanlısı) cemiyetler bu dönemin karmaşık yapısını ortaya koyarken, Amasya Genelgesi'nde "Milli Mücadele'nin amacı, gerekçesi ve yöntemi" belirlenmiş, Erzurum ve Sivas kongreleriyle ise ulusal irade ve topyekûn mücadele fikri tüm ülkeye yayılmıştır. Bu dönem, Temsil Heyeti'nin kurulması ve TBMM'nin açılmasıyla sonuçlanan, yeni Türk devletinin temellerinin atıldığı en kritik evredir. KPSS İnkılap Tarihi'nde bu dönem; İşgal edilen ilk yerler, Wilson İlkeleri'nin azınlıklarca kullanımı, Yararlı ve Zararlı Cemiyetlerin amaçları ve özellikleri, Mustafa Kemal'in görev ve yetkileri, Amasya, Erzurum ve Sivas Kongrelerinin kararları ve önemi, Temsil Heyeti'nin ilk siyasi başarısı ve Misak-ı Milli'nin oluşumu gibi başlıklar üzerinden detaylı bir bilgi birikimi gerektirir.

Bu akademik derinlikteki kapsamlı makalede, Mondros sonrası işgal hareketlerini, örgütlü direnişin farklı biçimlerini (Cemiyetler, Kuvâ-yı Milliye), Mustafa Kemal'in resmi görevden istifa ederek sivil direnişin liderliğini üstlenmesini ve kongreler süreciyle ulusal birliğin nasıl sağlandığını neden-sonuç ilişkileriyle birlikte analiz ederek KPSS için gereken üst düzey sentez bilgisini temin edeceğiz.

I. Mondros Sonrası İşgaller ve İlk Tepkiler

Mondros Ateşkesi'nin ardından İtilaf Devletleri'nin gerçekleştirdiği işgaller, halkın ilk tepkilerini ortaya çıkarmıştır.

A. İşgaller ve Hukuki Dayanakları

İşgallerin Başlaması: Mondros'un 7. maddesine dayanarak ilk işgal İngilizler tarafından Musul'da (3 Kasım 1918) gerçekleştirilmiştir. Ardından stratejik noktalar (İstanbul, Boğazlar, Toros tünelleri) hızla işgal edilmiştir.
Kritik İşgal: İzmir'in İşgali (15 Mayıs 1919): Paris Barış Konferansı'nda (1919) alınan kararla İzmir ve çevresi (önce İtalya'ya vaat edilmesine rağmen) Yunanistan'a bırakılmış, bu işgal Anadolu'da büyük bir infial yaratmıştır.
- Hukuki Zemin: İşgal, Wilson İlkeleri'nin "azınlıkların çoğunlukta olduğu yerler" maddesine dayandırılmak istenmiştir.
Halkın İlk Tepkisi: İstanbul Hükümeti'nin teslimiyetçi politikası karşısında halk, bölgesel direniş örgütleri olan Kuvâ-yı Milliye'yi ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerini kurarak ilk tepkiyi göstermiştir.

B. Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler (Bölücü Amaçlı)

Bu cemiyetler, Wilson İlkeleri'ne dayanarak bağımsız devlet kurmayı amaçlamıştır.

Mavri Mira: Büyük Yunanistan (Megali İdea) idealini gerçekleştirmek ve Doğu Trakya ile Batı Anadolu'yu Yunanistan'a katmak. (Patrikhaneye bağlıdır.)
Pontus Rum Cemiyeti: Merkezi Samsun'dur. Karadeniz Bölgesi'nde bir Pontus Rum Devleti kurmayı amaçlamıştır.
Etnik-i Eterya: Rumlar tarafından kurulan en eski cemiyetlerden, bağımsız Yunanistan'ın kurulmasına öncülük etmiştir.
Hınçak ve Taşnak Cemiyetleri: Doğu Anadolu'da (Vilayet-i Sitte) bağımsız bir Büyük Ermenistan Devleti kurmayı amaçlamıştır.

C. Ulusal Varlığa Düşman Zararlı Cemiyetler (İşbirlikçi Amaçlı)

Bu cemiyetler, Milli Mücadele'ye karşı çıkarak İstanbul Hükümeti'ni ve mandacılığı desteklemiştir.

Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası: Padişah ve Hilafet'e bağlılıkla, kurtuluşun ancak padişahın emirlerine uymakla mümkün olacağına inanmıştır.
Teâlî-i İslâm Cemiyeti: Hilafet merkezli dini bir kurtuluşu savunmuştur.
İngiliz Muhipleri Cemiyeti: Kurtuluşun İngiliz mandasına girmekle olacağına inanmıştır. (Damat Ferit Paşa ve bazı saray çevreleri desteklemiştir.)
Wilson Prensipleri Cemiyeti: Kurtuluşun ABD mandasına girmekle olacağına inanmıştır. (Sonradan Milli Mücadele'ye katılan bazı aydınlar, başlangıçta bu cemiyette yer almıştır.)

D. Yararlı (Ulusal) Cemiyetler (Müdafaa-i Hukuk)

İşgallere karşı bölgesel direniş örgütleyerek halkın tepkisini ifade eden cemiyetlerdir.

Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Yunan işgaline karşı Trakya'nın Osmanlı/Türk kimliğini korumayı amaçlamıştır.
İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: İzmir'in Yunan işgaline karşı çıkmış, ilk direnişi örgütlemiştir.
Kars İslâm Şûrası: Doğu Anadolu'da Ermeni tehdidine karşı kurulmuş, Milli Mücadele'ye katılmıştır.
Kilikyalılar Cemiyeti: Adana ve çevresindeki (Çukurova-Kilikya) Fransız ve Ermeni işgaline karşı kurulmuştur.

Genel Özellikler: Yararlı cemiyetler, bölgesel kurtuluşu amaçlamış, basın-yayın yoluyla (gazeteler) haklılıklarını duyurmaya çalışmış ve Sivas Kongresi'nde tek çatı altında birleşmiştir.

II. Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı ve Genelgeler Dönemi

Milli Mücadele'nin örgütlenme aşaması, Mustafa Kemal'in resmi görevini bırakarak ulusal liderliğe geçişiyle başlamıştır.

A. Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı (19 Mayıs 1919)

Görevi: Mustafa Kemal, İstanbul Hükümeti tarafından 9. Ordu Müfettişi olarak Samsun'a gönderilmiştir.
Amacı: Bölgedeki Rum çeteleri ve Türkler arasındaki çatışmaları sona erdirerek asayişi sağlamaktı. (İstanbul Hükümeti'nin amacı işgali kolaylaştırmaktı).
Mustafa Kemal'in Gerçek Amacı: Silah ve cephaneyi toplayıp askeri birlikleri terhis etmek yerine, ulusal direnişi başlatmak ve örgütlemektir.
İlk Raporlar: Samsun'da durumun Türklerin aleyhine değil, İtilaf Devletleri'nin işgallerinden kaynaklandığını belirten raporlar yazmıştır.

B. Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)

Milli Mücadele'nin programı ve yol haritası belirlenmiştir.

Hazırlanışı: Mustafa Kemal, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy ve Refet Bele ile birlikte hazırlamış, Kazım Karabekir de onaylamıştır. (Bireysellikten çıkıp temsil yeteneği kazanmıştır.)
Kritik Maddeler:
- Gerekçe (Kurtuluşun Nedeni): "Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir." (Milli Mücadele'nin ilk gerekçesi.)
- Gerekçe (İkinci Kısım): "İstanbul Hükümeti, üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir. Bu durum, milletimizi yok olmuş gibi göstermektedir." (İlk kez İstanbul Hükümeti'ne karşı çıkılmıştır.)
- Amaç: "Milletin bağımsızlığını, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır." (İlk kez ulusal egemenliğe dayalı bir kurtuluş amacı belirtilmiştir.)
- Yöntem: "Sivas'ta ulusal bir kongre toplanacak," "Her ilden halkın güvenini kazanmış üç delege gönderilecektir." (Milli Mücadele'nin yöntemi belirlenmiştir.)

III. Kongreler Süreci: Ulusal İradenin Oluşumu

Amasya Genelgesi'nde planlanan ulusal kongreler, direnişi tek bir merkezde toplamayı ve ulusal egemenlik fikrini kabul ettirmeyi sağlamıştır.

A. Erzurum Kongresi (23 Temmuz-7 Ağustos 1919)

Bölgesel amaçlarla toplanmış, ancak ulusal kararlar almıştır.

Toplanma Amacı: Doğu Anadolu'yu Ermeni ve Pontus Rum tehdidine karşı korumak. (Kazım Karabekir'in çabasıyla toplanmıştır.)
Kritik Kararlar (Ulusal Amaçlı):
- Ulusal Güç: "Kuvâ-yı Milliye'yi etkin ve Milli İradeyi hakim kılmak esastır." (İlk kez Milli İrade'den bahsedilmiştir.)
- Manda ve Himaye: "Manda ve himaye kabul edilemez." (İlk kez açıkça reddedilmiştir.)
- Bölünmez Bütünlük: "Vatan bir bütündür, parçalanamaz." (Ulusal sınırların bütünlüğü vurgulanmıştır.)
Önemi: Mustafa Kemal, bu kongrede askerlik görevinden istifa ederek (Sine-i Millete Dönüş) sivil liderliğe geçmiştir. Doğu illerini temsil etmek üzere Temsil Heyeti kurulmuştur (Bölgesel yetkili, ulusal kararlar).

B. Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919)

Tüm ulusu temsil eden tek ulusal kongredir.

Toplanma Amacı: Amasya Genelgesi'nde kararlaştırılan, tüm ülkeyi ilgilendiren kararları almak. (Mustafa Kemal'in tüm engellemelere rağmen başkanı olduğu kongredir.)
Kritik Kararlar (Ulusal Birlik ve Merkezileşme):
- Cemiyetlerin Birleştirilmesi: Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında tüm yararlı cemiyetler birleştirilmiştir. (Milli Mücadele tek bir çatı altında toplanmıştır.)
- Manda ve Himaye: "Manda ve himaye kesin olarak reddedilmiştir." (Tam bağımsızlık ilkesi tartışmasız kabul edilmiştir.)
- Temsil Heyeti Yetkisi: Erzurum'da bölgesel kurulan Temsil Heyeti'nin yetkileri tüm yurdu kapsayacak şekilde genişletilmiştir.
- Basın-Yayın: Milli Mücadele'nin sesini duyurmak için İrade-i Milliye Gazetesi çıkarılmıştır.

IV. Siyasi Başarılar ve Misak-ı Milli'ye Giden Yol

Sivas Kongresi sonrası Temsil Heyeti, ilk siyasi başarılarını elde ederek Milli Mücadele'nin gücünü kanıtlamıştır.

A. Amasya Görüşmeleri (Ekim 1919)

Taraflar: Temsil Heyeti (Mustafa Kemal) ve İstanbul Hükümeti (Salih Paşa, Bahriye Nazırı).
Önemi: İstanbul Hükümeti, Temsil Heyeti'nin varlığını ve gücünü resmen tanımıştır. (Temsil Heyeti'nin ilk siyasi başarısıdır.)
Sonuç: Görüşmeler sonucunda Mebusan Meclisi'nin İstanbul dışında toplanması kararı alınamamış, ancak seçimlerin yapılması kararı kabul edilmiştir.

B. Temsil Heyeti'nin Ankara'ya Gelişi (27 Aralık 1919)

Neden: Mebusan Meclisi seçimlerini yakından takip etmek, Batı Cephesi'ne yakın olmak ve güvenli, merkezi bir konumda bulunmak (Ankara'nın demiryolu ve telgraf ağlarına sahip olması).
Önemi: Ankara, Milli Mücadele'nin yeni yönetim merkezi haline gelmiştir.

C. Son Osmanlı Mebusan Meclisi ve Misak-ı Milli (28 Ocak 1920)

Gelişim: Yapılan seçimler sonrası Mebusan Meclisi İstanbul'da açılmıştır. Mecliste, Milli Mücadele yanlısı üyeler Felah-ı Vatan Grubu'nu kurmuştur.
Misak-ı Milli (Ulusal Ant): Meclis, Mustafa Kemal'in hazırlattığı Misak-ı Milli kararlarını kabul etmiştir.
- İçerik: Tam bağımsızlık, Kapitülasyonların reddi, Arap topraklarının kaderinin halka bırakılması, Boğazlar'ın uluslararası statüsü, Kars, Ardahan ve Batum'da halkoylaması (referandum) yapılması.
Önemi: Yeni kurulacak Türk Devleti'nin sınırları, bağımsızlık ilkeleri ve tavizsiz politikaları belirlenmiştir. Bu, İstanbul'daki son Osmanlı Meclisi'nin aldığı son ve ulusal içerikli karardır.

V. Sonuç: Milli İradenin Yücelişi

Mondros sonrası işgallerin başladığı bu dönem, bölgesel ve dağınık tepkilerden, ulusal egemenliği hedefleyen merkezi bir direnişe geçişin hikayesidir.

Dönüşüm: Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı, Amasya Genelgesi ile program oluşturulması ve Sivas Kongresi ile tüm ulusun tek çatı altında toplanması (Cemiyetler birliği), Milli Mücadele'nin hazırlık aşamasını başarıyla tamamlamıştır.
Siyasi Güç: Temsil Heyeti'nin kurulması ve İstanbul Hükümeti'ne kabul ettirilmesi, ulusal direnişin artık siyasi bir güç olduğunu göstermiştir.
TBMM'ye Hazırlık: Misak-ı Milli kararları, İtilaf Devletleri'nin tepkisini çekmiş ve Meclis'in dağıtılmasına yol açmış; bu da Ankara'da TBMM'nin kurulmasını zorunlu kılmıştır.

KPSS Sentezi: Hazırlık Dönemi'nin anahtar bilgileri: Mondros 7. ve 24. maddelere dayanan işgaller (İzmir'in işgali), Yararlı/Zararlı Cemiyetlerin amaçları (Mavri Mira/Pontus/Kilikyalılar), Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkış amacı, Amasya Genelgesi'nin kritik maddesi ("Milletin azim ve kararı"), Erzurum Kongresi'nde ilk kez "Milli İrade" ve "Manda reddi" kararları, Sivas Kongresi'nde "Manda ve himayenin kesin reddi" ve "Cemiyetlerin birleştirilmesi", Amasya Görüşmeleri (Temsil Heyeti'nin tanınması) ve Misak-ı Milli'nin önemi ve içeriğidir. Bu konular, Türkiye Cumhuriyeti'nin siyasi ve hukuki temelini oluşturur.

Kpss Sınav Notları

Bu Blogda Ara

KPSS 2026: TARİH KONU ANLATIM SERİSİ : 14 - Milli Mücadele'nin Başlangıcı ve Hazırlık Dönemi: Cemiyetler, İşgaller, Samsun ve Kongreler