Çağ Açan Hükümdarlar ve Fetihler: Osmanlı Yükselme Dönemi'nin Başlangıcı, İstanbul'un Fethi'nden Halifeliğin Osmanlı'ya Geçişine Kadar Olan Siyasi, Hukuki ve Kültürel Dönüşümün Derinlemesine Analizi

Osmanlı Devleti'nin kuruluş döneminde atılan temeller, Fatih Sultan Mehmet'in tahta geçmesiyle birlikte hızla meyvelerini vermiştir. Fatih'in İstanbul'u fethetmesi (1453) ile sadece bir şehir ele geçirilmemiş, aynı zamanda Orta Çağ kapanmış, Yeni Çağ başlamış ve Osmanlı, bir beylikten imparatorluk statüsüne yükselmiştir. Bu dönem; Fatih'in merkeziyetçilik politikaları ve hukuki düzenlemeleriyle (Kanunname-i Âli Osman), II. Bayezid dönemindeki iç karışıklıklar ve Cem Sultan olayı, nihayetinde Yavuz Sultan Selim'in sadece dört yıl süren hükümdarlığında doğu ve güneydeki tüm dengeleri değiştirerek Halifeliği Osmanlı'ya getirmesi gibi kritik olaylarla doludur. Osmanlı'nın hem Avrupa'da karada ve denizde hem de Anadolu'da siyasi birliği sağlama yolunda attığı dev adımlar bu dönemde gerçekleşmiştir. KPSS Tarih'te bu konular; İstanbul'un Fethi'nin sonuçları, Kanunname-i Âli Osman (Kardeş Katli), Otlukbeli Savaşı, Cem Sultan olayı, Mercidabık ve Ridaniye Savaşları, Halifeliğin Osmanlı'ya geçişi ve Türklerin denizlerdeki hakimiyet mücadeleleri üzerinden detaylı bir bilgi birikimi gerektirir.

Bu akademik derinlikteki kapsamlı makalede, Osmanlı Yükselme Dönemi'nin ilk ve en dinamik üç padişahı olan Fatih, II. Bayezid ve Yavuz dönemlerini; siyasi olaylar, hukuki düzenlemeler, askeri yenilikler, ekonomik atılımlar ve kültürel değişimler ekseninde analiz edeceğiz. Çağ açan fetihlerin Osmanlı ve dünya tarihi üzerindeki etkilerini, kurumsallaşmanın hukuki temellerini ve doğudaki büyük değişimin sonuçlarını, neden-sonuç ilişkileriyle birlikte inceleyerek KPSS için gereken üst düzey sentez bilgisini temin edeceğiz.

I. II. Mehmet (Fatih) Dönemi (1451-1481): İmparatorluğun İnşası ve Çağ Açan Fetih

Fatih Sultan Mehmet, kararlılığı, dehası ve yaptığı köklü idari düzenlemelerle Osmanlı'yı bir cihan devleti haline getirmiştir.

A. İstanbul'un Fethi (29 Mayıs 1453)

Fethin Nedenleri (Stratejik ve İdeolojik):
- Stratejik Zorunluluk: Kuruluş Dönemi'nden beri başkent Edirne'yi korumak, Boğazlar üzerindeki kontrolü sağlamak ve Balkan ile Anadolu toprakları arasındaki bütünlüğü tesis etmek.
- İdeolojik Motivasyon: Hz. Muhammed'in "İstanbul mutlaka fethedilecektir..." hadisine nail olma arzusu (Gaza ve Cihat ideali).
- Bizans'ın Olumsuz Rolü: Bizans'ın Osmanlı'daki taht kavgalarına karışması ve şehzadeleri kışkırtması.
Fethin Hazırlıkları:
- Rumeli Hisarı (Boğazkesen): Fatih, Karadeniz'den gelebilecek yardımı kesmek için bu hisarı yaptırmıştır.
- Şahi Topları: Büyük ve etkili topların dökülmesi (Urban Usta).
- Donanma Hazırlığı: Deniz gücünün takviye edilmesi.
- Eğitim: Uluabat'a kadar olan surların yıkılması için özel birliklerin eğitilmesi.
Fethin Sonuçları (Evrensel ve Ulusal):
- Evrensel Sonuçlar (Çağ Değişimi):
  - Orta Çağ Kapandı, Yeni Çağ Başladı: Tarih devirlerinin önemli bir dönüm noktası.
  - Feodalitenin Yıkılışı Hızlandı: Büyük topların surları yıkabileceği anlaşılınca Avrupa'da merkezi krallıklar güçlenirken feodal beylikler zayıfladı.
  - Rönesans'a Katkı: İstanbul'dan İtalya'ya giden Bizanslı bilim adamları, antik Yunanca eserleri Avrupa'ya taşıyarak Rönesans hareketine hız kazandırdı.
- Ulusal Sonuçlar:
  - Osmanlı İmparatorluğa Dönüştü: İstanbul, Osmanlı'nın yeni başkenti oldu.
  - Osmanlı'nın Kuruluş Sorunu Çözüldü: Anadolu ve Balkan toprakları arasındaki bütünlük sağlandı.
  - Halifelik Tartışması: Fatih, Roma İmparatorluğu'nun (Kayser-i Rum) mirasçısı unvanını aldı (Sembolik olarak).

B. Fatih'in Siyasi Birliği Sağlama Hamleleri (Anadolu ve Denizler)

Anadolu Türk Birliği:
- Karamanoğulları: Osmanlı'yı en çok uğraştıran beylik olan Karamanoğulları'nın büyük bölümü fethedildi.
- Otlukbeli Savaşı (1473): Akkoyunlu Devleti hükümdarı Uzun Hasan ile Erzincan yakınlarında yapıldı. Osmanlı, Otlukbeli'nde galip gelerek Doğu Anadolu'da siyasi üstünlüğü ele geçirdi. Akkoyunlular yıkılış sürecine girdi.
- Candaroğulları: Kastamonu kolu alınarak Karadeniz'de Anadolu birliği pekiştirildi.
- Trabzon Rum İmparatorluğu'na Son (1461): Fatih, bu devlete son vererek Bizans'ın yeniden canlanma umutlarını ortadan kaldırmıştır.
Denizlerde Hakimiyet ve Karadeniz'in Türk Gölü Olması:
- Kırım'ın Fethi (1475): Gedik Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, Kırım'ı ele geçirerek Karadeniz'in tamamen bir Türk Gölü olmasını sağlamıştır. Bu, Karadeniz ticaret yollarının (Kürk Yolu) kontrolünü Osmanlı'ya vermiştir.
- Ege Adaları ve Mora Yarımadası: Ege'deki birçok ada (Midilli, Eğriboz) ve Venedik'e ait kaleler fethedilmiştir.

C. Hukuki ve İdari Kurumsallaşma

Kanunname-i Âli Osman (Fatih Kanunnamesi): Fatih'in imparatorluk yapısına uygun olarak çıkardığı yasalardır.
- Divan'ın Başa Çekilmesi: Veziriazam'ın (Sadrazam) yetkileri artırılmış ve Divan toplantılarına Sultan'ın katılma zorunluluğu kaldırılmıştır. (Divan'a Sadrazam başkanlık etmeye başladı.) Bu, padişah otoritesini Divan'ın üstüne çıkarmıştır.
- Müsadere Sistemi: Devlet memurlarının haksız yollarla edindiği mallara el koyma (mülkünü devlete geçirme) sistemi resmileştirilmiştir. (Amaç: Güçlü ailelerin oluşmasını engellemek ve merkezi otoriteyi korumak.)
- Kardeş Katli Yasası: Devletin bekası (devamlılığı) için kardeş katlinin yasal hale getirilmesi. Bu, Türk veraset sistemindeki taht kavgalarını önlemeye yönelik, ancak çok sert bir tedbirdir.
- Sahn-ı Seman Medreseleri: Yükseköğretim için İstanbul'da kurulmuştur.

II. II. Bayezid Dönemi (1481-1512): Duraklama ve Savunma

II. Bayezid dönemi, Yükselme Dönemi içinde duraklama eğilimi gösteren ve iç sorunların dış politikayı etkilediği bir ara dönemdir.

A. Cem Sultan Olayı (İç Sorunun Dış Sorun Olması)

Taht Mücadelesi: Fatih'in ölümü üzerine oğulları Cem Sultan ile II. Bayezid arasında taht kavgası çıkmıştır.
Dış Boyut: Cem Sultan, yenilince önce Karamanoğulları'na, sonra Memlüklere ve en sonunda Avrupa'ya sığınmıştır. Papa ve Avrupa devletleri, Cem'i bir tehdit unsuru olarak kullanarak Osmanlı'ya karşı kullanmışlardır.
Sonuç: Cem Sultan olayı, Osmanlı'nın Avrupa'daki ilerlemesini yavaşlatan en önemli iç sorunun dış sorun haline gelmesidir. II. Bayezid, Cem'i Avrupa'nın elinden almak için yıllarca fidye ve hediye ödemek zorunda kalmıştır.

B. Siyasi Gelişmeler ve Safavi Tehlikesi

Osmanlı-Memlük İlişkileri: Cem Sultan olayı ve Hicaz su yolları gibi nedenlerle Memlüklerle ilişkiler gerginleşmiş, savaşlar yaşanmıştır (Kesin sonuç alınamamıştır).
Osmanlı-Venedik Savaşları: Fatih döneminde başlayan deniz savaşları devam etmiştir.
Şahkulu İsyanı (1511): Safevi Devleti'nin Anadolu'da Şii propagandası yapması ve Anadolu'daki Türkmenleri kışkırtması sonucu çıkmıştır. Bu isyan, Doğu Anadolu'daki mezhep çatışmasını doruğa çıkarmıştır ve Yavuz dönemindeki doğu seferlerinin temelini atmıştır.

III. I. Selim (Yavuz) Dönemi (1512-1520): Doğu ve Güneyin Fethi, Halifeliğin Kazanılması

Sadece 8 yıl tahtta kalmasına rağmen Yavuz Sultan Selim, Osmanlı İmparatorluğu'nun yönünü ve kimliğini kökten değiştirmiştir.

A. Doğu Siyasetinde Köklü Değişim: Safevi Tehlikesi

Doğu Politikasının Amacı: Anadolu'da bozulan siyasi birliği (özellikle Doğu ve Güneydoğu'da) yeniden sağlamak ve Safevi Devleti'nin Şii-Alevi propagandası ile merkezi otoriteyi tehdit etmesini durdurmak.
Çaldıran Savaşı (1514): Osmanlı ile Safeviler arasında yapılmıştır.
- Sonuç: Yavuz, Safevi ordusunu ağır bir yenilgiye uğratmış ve Doğu Anadolu'daki Şii tehlikesini geçici olarak bertaraf etmiştir. Tebriz alınmıştır (ancak elde tutulamamıştır). Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki Kürt beyleri Osmanlı'ya katılmıştır (İdris-i Bitlisi'nin katkısıyla).
Turnadağ Savaşı (1515): Dulkadiroğulları Beyliği'ne son verilmiştir.
- Sonuç: Bu beyliğin alınmasıyla Anadolu Türk Birliği kesin olarak sağlanmıştır.

B. Mısır Seferi ve Halifeliğin Osmanlı'ya Geçişi

Memlüklerle Savaşın Nedenleri:
- Memlüklerin Safevilerle İttifakı: Osmanlı'yı tehdit etmeleri.
- Memlüklerin Hicaz Su Yolları Sorununu Çözememesi:
- Halifeliği Korumaları: Halifelik, Memlüklerin himayesinde sembolik olarak devam ediyordu.
- Ticaret Yolları: Baharat Yolu'nun kontrolünü ele geçirme isteği.
Mercidabık Savaşı (1516): Osmanlı, Suriye'de Memlük ordusunu yenmiştir. Suriye ve Lübnan Osmanlı'ya katılmıştır.
Ridaniye Savaşı (1517): Osmanlı, Mısır'da son Memlük ordusunu da yenerek Memlük Devleti'ne son vermiştir.
Sonuçlar (Tarihi Dönüm Noktası):
- Halifeliğin Osmanlı'ya Geçmesi: Abbasi soyundan gelen son halife, halifelik yetkisini Yavuz Sultan Selim'e devretmiştir. Bu olayla Osmanlı padişahları aynı zamanda İslam'ın Halifesi unvanını da taşımaya başlamıştır (Teokratik yönetim güçlenmiştir).
- Baharat Yolu Kontrolü: Baharat Yolu'nun kontrolü Osmanlı'ya geçmiştir (Ancak coğrafi keşifler nedeniyle eski önemini hızla kaybetmiştir).
- Hicaz (Mekke ve Medine) Osmanlı Himayesinde: Kutsal topraklar Osmanlı kontrolüne geçmiştir. Osmanlı hazinesi, Mısır'ın zenginlikleriyle ağzına kadar dolmuştur.
- Kıbrıs'ın Vergilendirilmesi: Venedik'in Memlüklere ödediği Kıbrıs vergisi, Osmanlı'ya ödenmeye başlanmıştır.

C. Yavuz Dönemi Kültürel Mirası ve Yönetim Anlayışı

İdari ve Hukuki Yapı: Yavuz, merkezi otoriteyi daha da güçlendirmiş, devlet yönetiminde Türk unsurlara daha çok yer vermiştir.
Ekonomik Öncelik: Yavuz, batı fetihlerini erteleyerek önce doğuyu güvence altına almayı tercih etmiştir. Amacı, zengin doğu ticaret yollarını ve kutsal toprakları ele geçirerek imparatorluğun ekonomik ve ideolojik temelini sağlamlaştırmaktır.

IV. Yükselme Dönemi'nin İlk Safhasında Osmanlı Kültür ve Medeniyeti

Fatih, II. Bayezid ve Yavuz dönemleri, Osmanlı'nın hem mimari hem de ilim alanında altın çağını yaşadığı yıllardır.

A. İdari ve Hukuki Miras

Fatih Kanunnamesi: Padişahın mutlak otoritesini sağlamlaştıran en önemli hukuki düzenlemedir.
Sadrazamın Gücü: Fatih'ten itibaren Sadrazam, padişahın mutlak vekili olarak Divan'a başkanlık etmiş, merkezi yönetimin en önemli direği olmuştur.
Defterdarlar ve Nişancılar: Mali ve toprak kayıtlarını tutan, devletin idari yapısının karmaşıklaşmasıyla görevleri artan kilit bürokratik makamlar.

B. Mimari ve Sanat

İstanbul'un İmarı: Fatih, İstanbul'u imar etmek için farklı milletlerden insanları şehre getirmiştir. Fatih Külliyesi (cami, medrese, darüşşifa, kütüphane) inşa edilmiştir.
Mimar Sinan'ın İlk Dönemi: Kanuni döneminde zirveye çıkacak olan Mimar Sinan'ın ilk eserleri bu dönemin sonunda ortaya çıkmaya başlamıştır.
Topkapı Sarayı: Fatih döneminde inşasına başlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun uzun yıllar yönetim merkezi olmuştur.
Hünername ve Nakkaşlar: Minyatür sanatı, kitapları süsleme ve dönemin olaylarını görselleştirme açısından büyük gelişme göstermiştir.
Şairler ve Bilim Adamları: Fatih, Avni mahlasıyla şiir yazan bir şair ve iyi bir bilim adamıydı. Matematikçi Ali Kuşçu'yu Semerkant'tan İstanbul'a getirmiştir. Bu, bilime verilen önemi gösterir.

C. Ekonomi ve Ticaret

Coğrafi Keşiflerin Etkisi: II. Bayezid ve Yavuz dönemlerinde, Coğrafi Keşifler (1492 sonrası) nedeniyle Akdeniz ticaret yolları önemini yitirmeye başlamıştır. Bu durum, Osmanlı'nın vergi gelirlerini olumsuz etkilemiştir.
Kapitülasyonların Başlangıcı: Osmanlı, azalan ticaret hacmini canlandırmak ve Avrupalı devletleri (özellikle Fransa'yı) yanına çekmek amacıyla Kapitülasyonları (ticari ayrıcalıklar) vermeye başlamıştır (Kanuni döneminde resmileşecektir, ancak ilk denemeleri bu dönemde mevcuttur).

V. Sonuç: Yükselişin Karakteristiği ve Miras

Yükselme Dönemi'nin bu ilk üç padişahı, Osmanlı'nın sınırlarını üç katına çıkarmış ve ona yeni bir kimlik kazandırmıştır.

Fatih'in Mirası: Osmanlı'yı bir imparatorluk yapan, hukuki ve siyasi merkeziyetçiliği tesis eden dehadır.
Yavuz'un Mirası: Osmanlı'nın yönünü Doğu'ya çeviren, Halifeliği getiren ve hazineyi doldurarak Kanuni döneminin parlaklığına finansal zemin hazırlayan hükümdardır.
Siyasi Birlik: Turnadağ Savaşı ile Anadolu Türk Birliği kesin olarak sağlanmış, bu da Osmanlı'nın iç güvenliğini maksimum düzeye çıkarmıştır.
İdeolojik Dönüşüm: Halifeliğin Osmanlı'ya geçmesiyle birlikte, devletin seküler (dünyevi) imparatorluk kimliğinin yanına, İslam'ın koruyucusu ve lideri rolü eklenmiştir.

KPSS Sentezi: Yükselme Dönemi'nin ilk aşamasının kilit bilgileri: İstanbul'un Fethi'nin evrensel ve ulusal sonuçları, Karadeniz'in Türk Gölü oluşu, Fatih Kanunnamesi'nin merkeziyetçilikteki rolü (Kardeş Katli, Müsadere), Cem Sultan olayı'nın dış politikaya etkisi, Çaldıran Savaşı (Safevi tehlikesi), Turnadağ Savaşı (Anadolu Birliği), Mercidabık ve Ridaniye Savaşları'nın sonuçları ve Halifeliğin Osmanlı'ya geçişinin ideolojik etkileridir. Bu konular, Osmanlı'nın sonraki cihan devleti kimliğini anlamak için kritik öneme sahiptir.

Kpss Sınav Notları

Bu Blogda Ara

KPSS 2026: TARİH KONU ANLATIM SERİSİ : 5 - Osmanlı Yükselme Dönemi: Fatih, II. Bayezid ve Yavuz Dönemleri