Ulusal Egemenlik ve Tam Bağımsızlık: TBMM'nin Açılışı, Otorite Mücadelesi, Kurtuluş Savaşı Cepheleri (Doğu, Güney, Batı), Sakarya ve Büyük Taarruz'un Sonuçları, Mudanya Ateşkesi ve Lozan Barış Antlaşması'nın Derinlemesine Analizi

Milli Mücadele'nin Savaşlar Dönemi (1920-1923), İstanbul'un resmen işgali ve Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin dağıtılması üzerine, Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)'nin açılmasıyla başlar. TBMM, sadece bir yasama organı değil, aynı zamanda hükümetin ve ordunun yetkilerini tek elde toplayan olağanüstü yetkilere sahip bir savaş meclisidir. TBMM, iç isyanlara karşı otoritesini kurduktan sonra, Doğu, Güney ve Batı Cephelerinde düşmanla mücadele etmiştir. Özellikle Batı Cephesi, İnönü Zaferleri, Kütahya-Eskişehir Yenilgisi, Sakarya Meydan Muharebesi ve Büyük Taarruz gibi hayati dönüm noktalarıyla savaşın kaderini belirlemiştir. Askeri zaferlerin ardından Mudanya Ateşkes Antlaşması ile Doğu Trakya savaşsız geri alınmış, bu da Lozan Barış Konferansı'na giden yolu açmıştır. Lozan Antlaşması (24 Temmuz 1923) ise yeni Türk Devleti'nin tam bağımsızlığını uluslararası alanda tescil etmiş ve Misak-ı Milli hedeflerine büyük ölçüde ulaşılmıştır. KPSS İnkılap Tarihi'nde bu dönem; TBMM'nin açılış özellikleri, çıkardığı kanunlar (Hıyanet-i Vataniye), iç isyanların nedenleri, Sevr ve Lozan Antlaşmalarının karşılaştırılması, Doğu ve Güney Cephelerinin siyasi sonuçları (Gümrü, Ankara Ant.), Batı Cephesindeki tüm savaşların sonuçları, Başkomutanlık Yasası, Sakarya'nın önemi ve Lozan'daki temel tartışma konuları gibi başlıklar üzerinden detaylı bir bilgi birikimi gerektirir.

Bu akademik derinlikteki kapsamlı makalede, TBMM'nin kuruluşundan başlayarak, cephelerde kazanılan askeri zaferlerin siyasi sonuçlarını (antlaşmalar) ve Mudanya Ateşkesi ile Lozan Barış Antlaşması'nın uluslararası hukuk açısından taşıdığı tarihi önemi detaylıca analiz ederek KPSS için gereken üst düzey sentez bilgisini temin edeceğiz.

I. TBMM'nin Açılışı ve Otorite Mücadelesi

Misak-ı Milli kararlarının kabulü üzerine İtilaf Devletleri, 16 Mart 1920'de İstanbul'u resmen işgal etmiş ve Mebusan Meclisi'ni dağıtmıştır. Bu durum, Ankara'da yeni bir meclisin kurulmasını zorunlu kılmıştır.

A. TBMM'nin Açılması (23 Nisan 1920)

Açılma Nedenleri: İstanbul'un resmen işgali, Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin dağıtılması ve Misak-ı Milli'yi savunacak ulusal egemenliğe dayalı bir kuruma duyulan ihtiyaç.
Özellikleri:
- Kurucu Meclis: Yeni bir devlet kurma yolundaki ilk adımı temsil eder.
- Güçler Birliği İlkesi: Yasama, yürütme ve yargı yetkileri Meclis'te toplanmıştır. (Hızlı karar almak ve Milli Mücadele'yi hızlı yönetmek amacıyla).
- Meclis Hükümeti Sistemi: Meclis başkanı (Mustafa Kemal), aynı zamanda hükümetin de başkanıdır.
- Meclis'in Amacı: "Geçici olduğu" belirtilmemiş, Padişahlık ve Hilafetin durumuna, baskılar ortadan kalktıktan sonra Meclis'in karar vereceği belirtilmiştir. (Milli iradeye dayalı bir yönetim amaçlanmıştır.)

B. TBMM'nin Otoriteyi Kurma Çabaları

TBMM, açıldıktan hemen sonra üç temel güce karşı otoritesini kurmak zorunda kalmıştır: İstanbul Hükümeti, İtilaf Devletleri ve iç isyanlar.

İstanbul Hükümeti'ne Karşı: İstanbul Hükümeti'nin işbirliğiyle çıkarılan Fetvalar (TBMM üyelerini isyancı ilan eden) ve Kuvâ-yı İnzibatiye (Hilafet Ordusu) gibi TBMM karşıtı güçler kullanılmıştır.
TBMM'nin Tedbirleri:
- Hıyanet-i Vataniye Kanunu (Vatana İhanet Kanunu - Nisan 1920): TBMM'nin otoritesine ve Milli Mücadele'ye karşı çıkanlara ağır cezalar getirilmiştir.
- İstiklal Mahkemeleri (Yargı Yetkisi): Bu kanunu uygulamak üzere gezici mahkemeler kurulmuştur. (TBMM'nin yargı yetkisini kullandığının en somut kanıtıdır.)

C. Sevr Barış Antlaşması (10 Ağustos 1920)

İtilaf Devletleri ile Osmanlı Hükümeti arasında imzalanmıştır.

Önemi: Osmanlı Devleti'nin hukuken sonunu ilan eden antlaşmadır.
İçeriği: İstanbul Osmanlı'ya bırakılacak, ancak Boğazlar uluslararası komisyona devredilecek. Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da Ermenistan ve Kürdistan kurulacak. İzmir ve Batı Anadolu Yunanistan'a bırakılacak. Osmanlı'nın ordusu kalmayacak, maliyesi tamamen İtilaf kontrolüne geçecektir.
Hukuki Geçerliliği: Osmanlı Kanun-i Esasi'sine (Anayasa) göre, uluslararası bir antlaşmanın geçerli olması için Mebusan Meclisi'nin onayı gerekir. Sevr, Mebusan Meclisi kapalı olduğu için hukuken geçersizdir. (TBMM, bu antlaşmayı imzalayanları vatan haini ilan etmiştir.)

II. Kurtuluş Savaşı Cepheleri (1920-1922)

TBMM, ülkenin dört bir yanındaki düşman işgalini sona erdirmek için üç ana cephede mücadele etmiştir.

A. Doğu Cephesi (TBMM-Ermenistan)

Gelişim: Kazım Karabekir Paşa komutasındaki Osmanlı'dan kalan düzenli ordu tarafından yürütülmüştür.
Sonuç: Ermeniler yenilmiş ve Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) imzalanmıştır.
Gümrü Antlaşması'nın Önemi: TBMM'nin uluslararası alanda kazandığı ilk siyasi ve askeri zaferdir. Ermenistan, Misak-ı Milli'yi tanımış ve Kars, Ardahan çevresi TBMM'ye bırakılmıştır. (TBMM'yi tanıyan ilk devlettir.)

B. Güney Cephesi (Kuvâ-yı Milliye-Fransa/Ermeniler)

Gelişim: Bölgesel Kuvâ-yı Milliye (halk direnişi) birlikleriyle yürütülmüştür. (Urfa'da Ali Saip Bey, Maraş'ta Sütçü İmam, Antep'te Şahin Bey sembolleşmiştir.)
Sonuç: Fransa, Batı Cephesi'ndeki Türk zaferlerini (özellikle Sakarya) görerek ateşkes istemiştir.
Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921): TBMM'nin bir İtilaf Devleti (Fransa) ile imzaladığı ilk antlaşmadır. Fransa, TBMM'yi resmen tanımış ve Hatay dışındaki tüm Güney toprakları (Urfa, Maraş, Antep) TBMM'ye bırakılmıştır.
- Önem: Hatay'ın özel bir statü alması, Misak-ı Milli'den verilen ilk taviz olarak kabul edilir.

C. Batı Cephesi (Düzenli Ordu-Yunanistan)

En kritik cephedir. Milli Mücadele'nin kaderi burada belirlenmiştir.

Kuvâ-yı Milliye'den Düzenli Orduya Geçiş: Kuvâ-yı Milliye'nin düzensizliği, disiplinsizliği ve bölgesel amaçları nedeniyle İsmet (İnönü) Paşa komutasında düzenli ordu kurulmuştur.
- Çerkez Ethem İsyanı: Düzenli orduya katılmak istemeyen Çerkez Ethem, isyan ederek düzenli ordunun otoritesini sarsmaya çalışmış, isyan bastırılmıştır.
I. İnönü Zaferi (Ocak 1921): Düzenli ordunun ilk zaferidir.
- Sonuçları (İç/Dış): İçeride TBMM'nin otoritesi ve orduya güven artmıştır. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası) kabul edilmiştir. Dışarıda Moskova Antlaşması (Rusya) ve Londra Konferansı toplanmıştır.
II. İnönü Zaferi (Nisan 1921): Yunan ilerlemesi ikinci kez durdurulmuştur. Mustafa Kemal, İsmet Paşa'ya: "Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makûs talihini de yendiniz!" telgrafını çekmiştir.
Kütahya-Eskişehir Savaşları (Temmuz 1921): Düzenli ordunun tek yenilgisidir.
- Sonuç: Ordunun, daha fazla kayıp vermemek için Sakarya Irmağı'nın doğusuna çekilmesi kararı verilmiştir. (Büyük tepki çekmiştir.)
Sakarya Meydan Muharebesi (Eylül 1921):
- Başkomutanlık Yasası: Yenilgi sonrası Mustafa Kemal'e 3 aylık süreyle TBMM'nin tüm yetkileri verilmiştir. (Güçler Birliği ilkesi, Başkomutanlık yasasıyla zirveye ulaşmıştır.)
- Gelişim: Mustafa Kemal'in "Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh, bütün vatandır!" emriyle savaşılmıştır.
- Sonuç: Son Savunma Savaşımızdır. Yunan taarruzu tamamen durdurulmuş, ordu taarruz gücüne ulaşmıştır. Mustafa Kemal'e Mareşal rütbesi ve Gazi unvanı verilmiştir. Kars (Doğu sınırının kesinleşmesi) ve Ankara Antlaşmaları (Güney cephesinin kapanması) bu zaferin sonucudur.
Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi (Ağustos-Eylül 1922):
- Amaç: Düşmanı tamamen yurttan atmak.
- Gelişim: "Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!" emriyle düşman İzmir'e kadar kovalanmış ve tamamen denize dökülmüştür.
- Sonuç: Askeri safha tamamen bitmiş, diplomasi dönemi başlamıştır.

III. Askeri Zaferlerden Siyasi Başarılara: Mudanya ve Lozan

Askeri başarıların ardından İtilaf Devletleri, TBMM ile masaya oturmak zorunda kalmıştır.

A. Mudanya Ateşkes Antlaşması (11 Ekim 1922)

Kurtuluş Savaşı'nın askeri safhasını bitiren antlaşmadır.

Taraflar: TBMM (İsmet Paşa) ve İtilaf Devletleri (İngiltere, Fransa, İtalya). (Yunanistan, yenilmiş taraf olduğu için masada yoktur.)
Kritik Maddeler:
- Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan TBMM'ye bırakılacaktır. (İstanbul ve Boğazlar, barış antlaşması imzalanana kadar İtilaf kuvvetlerinde kalacaktır.)
- Önemi: Türk Kurtuluş Savaşı'nın askeri başarıları siyasi bir zaferle taçlanmıştır. İstanbul'un TBMM'ye bırakılmasıyla Osmanlı Devleti, hukuken olmasa da fiilen sona ermiştir.

B. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)

Neden: İtilaf Devletleri'nin, toplanacak Lozan Barış Konferansı'na hem İstanbul Hükümeti'ni hem de TBMM Hükümeti'ni davet ederek Türk tarafını ikilik yaratıp zayıflatma girişimi.
Önemi: TBMM, Lozan'a tek temsilci olarak gitmek ve ulusal egemenliği kesinleştirmek amacıyla Saltanat'ı kaldırmıştır. Yeni Türk Devleti'nin rejiminin ilk adımı atılmıştır.

C. Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923)

Yeni Türk Devleti'nin uluslararası alanda tanındığı ve tam bağımsızlığını tescil ettiği antlaşmadır.

Konferansa Gidiş: İsmet İnönü başkanlığındaki heyet gitmiştir. (Mudanya'daki başarısı ve askeri kimliği nedeniyle.)
Taviz Verilmeyen İki Konu: Kapitülasyonlar ve Ermeni Yurdu talepleri kesinlikle reddedilmiştir.
Temel Çözülen Sorunlar:
- Kapitülasyonlar: Tamamen kaldırılmıştır. (Ekonomik bağımsızlık sağlanmıştır.)
- Azınlıklar: Türkiye'deki tüm azınlıklar Türk vatandaşı sayılmıştır.
- Sınırlar: Suriye sınırı (Ankara Ant. ile), Doğu sınırı (Kars Ant. ile), Yunanistan sınırı (Mudanya ile) büyük ölçüde çözülmüş, Musul sorunu daha sonra çözülmek üzere ertelenmiştir.
- Boğazlar: Başkanlığı Türk olan uluslararası bir komisyona bırakılmıştır. (Tam egemenlik sağlanamamıştır - Misak-ı Milli'den taviz.)
- Savaş Tazminatı: Yunanistan, savaş tazminatı olarak Karaağaç'ı (Edirne) Türkiye'ye vermiştir.
- Dış Borçlar: Osmanlı'dan kalan borçlar, Osmanlı'dan ayrılan devletler arasında paylaştırılmıştır.
Önemi: Yeni Türk Devleti, uluslararası alanda resmen tanınmıştır. Misak-ı Milli büyük ölçüde gerçekleştirilmiş, ancak Boğazlar ve Musul konularında tam sonuç alınamamıştır.

IV. Sonuç: Milli Egemenliğin Tescili

Milli Mücadele'nin Savaşlar Dönemi, TBMM'nin önderliğinde kazanılan askeri zaferlerin, Lozan Antlaşması ile siyasi ve hukuki zafere dönüştürülmesini simgeler.

TBMM'nin Gücü: TBMM, iç ve dış düşmanlara karşı otoritesini Hıyanet-i Vataniye ve İstiklal Mahkemeleri gibi sert tedbirlerle sağlamış, ülkenin yönetim merkezi olmuştur.
Askeri Dönüşüm: Düzenli Orduya geçiş kararı ve Başkomutanlık yetkileri, Batı Cephesi'ndeki zaferlerin temelini oluşturmuştur.
Tam Bağımsızlık: Kapitülasyonların kaldırılması ve azınlıkların Türk vatandaşı sayılması kararlarıyla, yeni devletin ekonomik ve hukuki bağımsızlığı kesinleşmiştir.

KPSS Sentezi: Savaşlar Dönemi'nin anahtar bilgileri: TBMM'nin açılış özellikleri (Güçler Birliği, Meclis Hükümeti), Hıyanet-i Vataniye ve İstiklal Mahkemeleri, Sevr'in hukuki geçersizliği, Gümrü Antlaşması (TBMM'nin ilk siyasi başarısı), Ankara Antlaşması (TBMM'yi tanıyan ilk İtilaf devleti ve Hatay tavizi), Batı Cephesi savaşlarının isimleri ve sırası (İnönü, Kütahya, Sakarya, Büyük Taarruz), Sakarya ve Büyük Taarruz'un sonuçları, Mudanya Ateşkesi'nin siyasi önemi (İstanbul ve Trakya'nın savaşsız alınması), Saltanat'ın kaldırılma nedeni ve Lozan Antlaşması'ndaki çözülen (Kapitülasyon, Azınlıklar) ve çözülemeyen (Musul, Boğazlar) konular. Bu bilgiler, yeni Türk Devleti'nin kuruluş sürecini ve uluslararası kabulünü anlamak için temel taşlardır.

Kpss Sınav Notları

Bu Blogda Ara

KPSS 2026: TARİH KONU ANLATIM SERİSİ : 15 - TBMM'nin Açılışı ve Milli Mücadele Dönemi Savaşları: Cepheler, Mudanya ve Lozan