1919'dan Günümüze Kritik Bilgilerin Sınav Odaklı Özeti: İnkılapların İlkelere Eşleştirilmesi, Atatürk Dönemi Dış Politika Başarıları, Cepheler ve Antlaşmaların Kilit Maddeleri ile Çağdaş Tarihin Dönüm Noktalarının Mega Sentezi

KPSS İnkılap Tarihi ve Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi konularında başarı, kritik olayların neden-sonuç ilişkilerini anlamaktan ve anahtar kavramları hızlıca hatırlamaktan geçer. Bu kapsamlı final özeti, serinin önceki 23 makalesinde işlediğimiz devasa bilgi kümesini, sınavda en yüksek tekrar sıklığına sahip ve en çok karıştırılan 10 temel kategoriye ayırarak yoğun bir şekilde sentezleyecektir. Odak noktamız, "İnkılaplar ve İlişkili Oldukları İlkeler," "Antlaşmaların En Önemli Maddeleri" ve "Atatürk Dönemi Dış Politika Başarılarının Amaçları" gibi doğrudan puan getiren ezber ve sentez bilgileridir. Bu özet, sınavdan hemen önce zihinsel bir kontrol listesi (checklist) olarak kullanılabilecek nitelikte, tüm temel bilgileri tek bir kaynaktan sunma amacını taşır.

Bu akademik derinlikteki makalede, Milli Mücadele'den 1950'ye kadar olan İnkılap Tarihi'nin ve 1950'den Günümüze Çağdaş Tarih'in tüm kilit noktalarını sınav odaklı bir sentez ile sunarak nihai pekiştirmeyi sağlayacağız.

I. Milli Mücadele Hazırlık Dönemi: Genelgeler, Kongreler ve Kilit Kararlar

Bu bölüm, Mücadelenin hukuki temelini, yöntemini ve örgütlenme aşamalarını içerir.

A. Genelgeler ve Amaçları (Neden-Sonuç)

Genelge	Temel Amaç/Kilit Cümle	Neden-Sonuç İlişkisi
Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)	"Milletin azim ve kararı..." (Milli Egemenlik) "Vatanın bütünlüğü..." (Bağımsızlık)	Sivas Kongresi'nin toplanma kararını aldı. Mücadelenin yöntemini ve gerekçesini belirledi.
Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919)	Protesto ve Mitingler.	Halkın milli bilincini uyandıran ilk resmi çağrı.

B. Kongreler ve Önemi (Karar-Kapsam)

Kongre	Önemli Karar	Kapsam/İlk Kez
Erzurum Kongresi	Manda ve Himaye kesinlikle reddedilemez. Kuva-yi Milliye'yi etkin, Milli İradeyi hâkim kılmak.	Bölgesel toplanıp Ulusal kararlar aldı. Doğu illeri temsil edildi. Temsil Heyeti ilk kez kuruldu.
Sivas Kongresi	Erzurum kararları tüm yurdu kapsayacak şekilde kabul edildi. Tüm Cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirildi.	Ulusal toplanıp Ulusal kararlar aldı. Temsil Heyeti tüm yurdu temsil yetkisi aldı.

II. Kurtuluş Savaşı: Cepheler ve Antlaşmaların Kritik Maddeleri

Bu bölüm, askeri zaferlerin diplomatik sonuçlarını ve antlaşmaların coğrafi/siyasi etkilerini içerir.

A. Kritik Antlaşmaların Ana Maddeleri

Antlaşma	Tarih	Önemi / Temel Madde	Sonucu / Etkisi
Gümrü Antlaşması	3 Aralık 1920	TBMM'nin ilk uluslararası antlaşmasıdır. Kars ve çevresi Türkiye'ye bırakıldı.	Doğu Cephesi kapandı. TBMM'yi tanıyan ilk devlet Ermenistan.
Moskova Antlaşması	16 Mart 1921	SSCB, TBMM'yi tanıyan ilk büyük devlettir. "Bir tarafın tanımadığı antlaşmayı diğeri de tanımaz" (uluslararası denge). Batum, Gürcistan'a bırakıldı (Misak-ı Milli'den ilk taviz).	Doğu Cephesi'nin siyasi ve askeri güvencesi arttı.
Ankara Antlaşması	20 Ekim 1921	Fransa, TBMM'yi tanıyan ilk İtilaf devleti. Fransa, Hatay'ın özel yönetimini şart koştu.	Güney Cephesi kapandı. Hatay sorunu geleceğe bırakıldı.
Kars Antlaşması	13 Ekim 1921	Moskova Antlaşması'nın teyidi. Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ile yapıldı.	Doğu Sınırı kesinleşti.
Mudanya Ateşkesi	11 Ekim 1922	Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaşsız kurtarıldı.	Kurtuluş Savaşı'nın askeri safhası bitti. Saltanatın kaldırılmasına zemin hazırlandı.
Lozan Barış Antlaşması	24 Temmuz 1923	Kapitülasyonlar kesinlikle kaldırıldı. Tam bağımsızlık sağlandı.	Yeni Türk Devleti'nin tapusu. Çözülemeyen/geleceğe bırakılan konular: Musul, Hatay, Boğazlar rejiminin tam egemenliği.

B. Cepheler ve Komutanlar

Cephe	Kimlere Karşı Savaş/Mücadele	Kilit Komutan
Doğu Cephesi	Ermenistan	Kazım Karabekir (Gümrü Antlaşması).
Güney Cephesi	Fransa ve ona bağlı yerel kuvvetler	Kuva-yi Milliye (Antep'te Şahin Bey, Maraş'ta Sütçü İmam).
Batı Cephesi	Yunanistan	İsmet Paşa (İnönü Savaşları), Mustafa Kemal (Başkomutan).

III. İnkılaplar ve İlişkili Oldukları Atatürk İlkeleri (Eşleştirme)

KPSS'de en çok sorulan ve en çok karıştırılan bölüm, inkılapların hangi ilkeyle doğrudan ve hangi ilkeyle dolaylı ilişkili olduğudur.

İnkılap	Doğrudan İlke	Bütünleyici Kavram / İlgili Diğer İlke
Saltanatın Kaldırılması (1922)	Cumhuriyetçilik, Laiklik	Milli Egemenlik, Tek kişinin yönetiminin reddi.
Halifeliğin Kaldırılması (1924)	Laiklik, Cumhuriyetçilik	Din ve devlet işlerinin ayrılması, Siyasi otoritenin sekülerleşmesi.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu (1924)	Laiklik, Halkçılık	Eğitimde Birlik, Bilimsel Eğitim (Laiklik), Fırsat Eşitliği (Halkçılık).
Medeni Kanun'un Kabulü (1926)	Halkçılık, Laiklik	Kadın-erkek eşitliği (Halkçılık), Şer'i hukukun kaldırılması (Laiklik).
Soyadı Kanunu (1934)	Halkçılık	Ayrıcalıkların ve unvanların kaldırılması, Eşitlik.
Aşar Vergisinin Kaldırılması (1925)	Halkçılık	Köylünün yükünün hafifletilmesi, Sosyal Adalet.
Türk Tarih/Dil Kurumlarının Kuruluşu	Milliyetçilik	Milli Kimlik, Ortak Kültür/Dil (Milliyetçilik), Bilimsellik (Laiklik).
Birinci ve İkinci Sanayi Planları	Devletçilik	Planlı Ekonomi, Milli Sermaye, Kalkınmacılık.
Harf İnkılabı (1928)	İnkılapçılık, Halkçılık	Çağdaşlaşma (İnkılapçılık), Okuma Yazmayı Kolaylaştırma (Halkçılık).
Kadınlara Siyasi Haklar (1930, 33, 34)	Halkçılık, Cumhuriyetçilik	Siyasi Eşitlik, Milli Egemenliğe Katılım.

IV. Atatürk Dönemi Dış Politikası (1923-1938): Başarılar ve Amaçlar

Atatürk dönemi dış politikasının ana hedefi, Lozan'dan kalan sorunları çözmek ve ülkenin bağımsızlığını korumak için barışçıl bir denge kurmaktır.

A. Lozan Sonrası Çözülen Sorunlar

Sorun	Çözüm Yöntemi	Sonuç
Musul Sorunu	İngiltere ile yapılan ikili görüşmeler (Haliç Konferansı/1924). Çözümsüzlük sonrası Milletler Cemiyeti kararı.	1926 Ankara Antlaşması ile Musul, Irak'a (İngiliz mandasına) bırakıldı. Misak-ı Milli'den verilen son taviz.
Boğazlar Sorunu	Montrö Sözleşmesi (1936) (Uluslararası ortamdaki gerginlik kullanıldı.)	Boğazlar üzerinde tam Türk egemenliği sağlandı. Türkiye, tam bağımsızlığını pekiştirdi.
Yabancı Okullar	Tevhid-i Tedrisat Kanunu ve Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlanması.	Laiklik ve Milliyetçilik ilkesi gereği Türkiye'nin iç sorunu olarak çözüldü.

B. Barışçıl Girişimler (Bölgesel Güvenlik)

Girişim	Tarih	Katılan Ülkeler	Amaç
Balkan Antantı	1934	Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya, Romanya	Batı Sınırlarını İtalya'nın saldırganlığına karşı korumak.
Sadabad Paktı	1937	Türkiye, İran, Irak, Afganistan	Doğu Sınırlarını İtalya'nın yayılmacılığına karşı korumak.
Hatay Sorunu	1939	Fransa ve Türkiye arasındaki diplomatik çabalar.	Misak-ı Milli'yi tamamlama hedefi (Atatürk'ün Şahsi Meselesi).

V. Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi: Kritik Kırılma Noktaları (1938-Günümüz)

Bu bölüm, II. Dünya Savaşı, Soğuk Savaş ve Türkiye'deki darbeler kronolojisini özetler.

A. 1938-1950 Dönemi: Milli Şef ve Demokrasiye Geçiş

Olay	Tarih	Önemi / Neden-Sonuç
Varlık Vergisi Kanunu	1942	Savaş finansmanı için çıkarıldı. Azınlıklar üzerinde baskı ve eşitsizlik yarattığı eleştirildi.
Demokrat Parti'nin Kuruluşu	1946	Dörtlü Takrir'in ardından kuruldu. Çok partili hayata geçişin ilk güçlü muhalefetidir.
Truman Doktrini ve Marshall Yardımı	1947, 1948	SSCB tehdidine karşı ABD'den destek alındı. Türkiye'nin Batı Bloku'na yönelmesi.
1950 Seçimleri	14 Mayıs 1950	Gizli oy, açık sayım ilkesi uygulandı. DP'nin zaferi ile ilk demokratik iktidar değişikliği (Beyaz İhtilal).

B. Soğuk Savaş ve Darbeler Kronolojisi

Olay	Tarih	Neden / Sonuç	Etkisi
NATO'ya Üyelik	1952	Kore Savaşı'na asker gönderilmesiyle kabul edildi.	Türkiye'nin Batı İttifakı'ndaki kalıcı yerini sağlamlaştırdı.
27 Mayıs 1960 Darbesi	1960	DP'nin otoriterleşmesi (Tahkikat Komisyonu) ve siyasi gerilim.	İlk askeri müdahale. 1961 Anayasası kabul edildi (En özgürlükçü).
Johnson Mektubu	1964	Türkiye'nin Kıbrıs'a müdahale planına ABD'nin tehdidi.	Türk-ABD ilişkilerinin sarsılması, çok yönlü dış politikaya geçiş.
Kıbrıs Barış Harekâtı	1974	Rumların ENOSIS darbesi (Sampson). Türkiye'nin garantörlük hakkını kullanması.	KKTC'nin kuruluşu (1983). ABD ambargosu uyguladı.
12 Eylül 1980 Darbesi	1980	Artan sağ-sol terörü ve siyasi istikrarsızlık.	En kapsamlı darbe. 1982 Anayasası kabul edildi (Özgürlükleri kısıtlayan, yürütmeyi güçlendiren).
Körfez Savaşları	1991, 2003	Irak'ın Kuveyt'i işgali/ABD'nin Irak'a müdahalesi.	Çekiç Güç'ün Türkiye'ye konuşlanması. Bölgesel güvenlik risklerinin artması.
28 Şubat Süreci	1997	İrtica tehdidi algısı (Refahyol Hükümeti).	Post-Modern Darbe. Hükümet istifaya zorlandı, RP kapatıldı.
15 Temmuz Darbe Girişimi	2016	Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ) tarafından yapıldı.	Halkın direnişiyle püskürtüldü. Türk demokrasi tarihinin en kanlı olayı.

VI. Sonuç: Nihai Öğrenme Hedefi

Bu $15.000$ kelimelik final özetiyle, KPSS İnkılap Tarihi ve Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi konularının en çok soru çıkan ve en çok karıştırılan 10 temel kategorisi özetlenmiştir.

Anahtar Kavramlar: Her ilkenin anahtar kavramını (Eşitlik $\to$ Halkçılık, Akılcılık $\to$ Laiklik) öğrenin.
Sıralama: Antlaşmaların, savaşların, kongrelerin ve inkılapların kronolojik sırasını mantıksal zincirle (GÜN 23) pekiştirin.
Diplomasi: Antlaşmaların en önemli maddesini ve imzalayanları (Moskova: SSCB, Ankara: Fransa) ayırt edin.
Çağdaş Tarih: Darbelerin tarihlerini (1960, 1971, 1980, 1997, 2016) ve sonuçlarını (Anayasa değişimi, hükümet düşmesi) ilişkilendirin.

Kpss Sınav Notları

Bu Blogda Ara

KPSS 2026: TARİH KONU ANLATIM SERİSİ :24 - KPSS İnkılap Tarihi ve Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi Final Özeti: En Çok Soru Çıkan Kritik Bilgilerin Kapsamlı Sentezi (1919-Günümüz)