Soğuk Savaş Sonrası Yeni Dünya Düzeni: Körfez Savaşları, 28 Şubat Süreci, Avrupa Birliği ile İlişkiler (Gümrük Birliği ve Adaylık), Türk Cumhuriyetleri ile İlişkiler, 2001 Ekonomik Krizi ve 15 Temmuz Darbe Girişimi ile Yakın Geçmişin Analizi

Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi'nin üçüncü ve son evresi (1991-Günümüz), Soğuk Savaş'ın sona ermesiyle ortaya çıkan tek kutuplu (ABD hegemonyasında) veya çok merkezli yeni dünya düzeninin, Türkiye'nin jeopolitiği üzerindeki etkilerini inceler. Bu dönemde, Türkiye'nin güney sınırlarında yaşanan Körfez Savaşları (1991 ve 2003) ile bölgesel güvenlik riskleri artmıştır. İç siyaset, siyasi istikrarsızlık, koalisyon hükümetleri ve askeri müdahale tehditleriyle sarsılmıştır; 28 Şubat 1997 Post-Modern Darbesi, Türk siyasi hayatının önemli kırılma noktalarından biridir. Ekonomik alanda ise 1990'ların sonundaki koalisyon krizleri ve 2001 Ekonomik Krizi, büyük bir dönüşümü zorunlu kılmıştır. Dış politikada ise Avrupa Birliği (AB) ile Gümrük Birliği'nin (1996) yürürlüğe girmesi ve tam üyelik adaylığının (1999) alınması; Bağımsız Türk Cumhuriyetleri ile ilişkilerin geliştirilmesi ve Ortadoğu siyasetindeki aktif rol, bu dönemin ana temalarıdır. Yakın geçmişteki en önemli olay ise, 15 Temmuz 2016 Darbe Girişimi'dir. KPSS Çağdaş Tarih'te bu bölüm; Körfez Savaşları'nın Türkiye'ye etkileri (Çekiç Güç, Irak ile ilişkiler), 28 Şubat süreci ve nedenleri, 1999 AB Helsinki Zirvesi ve Türkiye'nin adaylığı, 2001 Krizi'ne yol açan olaylar (Anayasa kitapçığı fırlatma), AK Parti'nin iktidara gelişi ve reformlar ile 15 Temmuz Darbe Girişimi'nin Türk demokrasisindeki yeri gibi başlıklar üzerinden detaylı bir bilgi birikimi gerektirir.

Bu akademik derinlikteki kapsamlı makalede, Soğuk Savaş sonrası dönemin global dinamiklerini, Türkiye'nin ekonomik ve siyasi istikrarsızlığını ve Avrupa Birliği, Türk Cumhuriyetleri ve Ortadoğu üçgenindeki yeni dış politika hamlelerini neden-sonuç ilişkileriyle birlikte analiz ederek KPSS için gereken üst düzey sentez bilgisini temin edeceğiz.

I. Soğuk Savaş Sonrası Yeni Dünya Düzeni ve Körfez Savaşları

SSCB'nin dağılmasıyla ABD'nin önderliğinde tek kutuplu bir dünyanın oluşması, Ortadoğu'nun jeopolitik önemini artırmış ve Türkiye'yi doğrudan etkilemiştir.

A. Körfez Savaşları ve Bölgesel Güvenlik (1991 ve 2003)

Birinci Körfez Savaşı (1991): Irak'ın Kuveyt'i işgali üzerine ABD liderliğindeki koalisyonun Irak'a müdahalesi. Türkiye, bu süreçte Turgut Özal'ın kararıyla ABD koalisyonuna destek vermiş, ancak bu karar içeride tartışmalara yol açmıştır.
- Sonuç: Kuzey Irak'ta güvenli bölge oluşturulmuş ve bu bölgenin güvenliğini sağlamak amacıyla Çekiç Güç (Operation Provide Comfort) Türkiye'ye konuşlandırılmıştır. (Bu durum, Türkiye'nin Irak ile ilişkilerini derinden etkilemiştir.)
İkinci Körfez Savaşı (2003): ABD'nin, Irak'ı kitlesel imha silahları bulundurmakla suçlayarak müdahalesi. Türkiye, TBMM'de tezkereyi kabul etmeyerek askeri üs desteği vermemiş, ancak lojistik ve hava sahası desteği sağlamıştır.
- Sonuç: Irak'ta otorite boşluğu oluşmuş, bu da Türkiye'nin Güneydoğu sınırında güvenlik risklerini artırmıştır.

B. Türk Cumhuriyetleri ile İlişkiler

SSCB'nin dağılmasıyla bağımsızlık kazanan Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ile yoğun bir siyasi, ekonomik ve kültürel iş birliği süreci başlamıştır.

Kurulan Kurumlar: TİKA (Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı) ve TÜRKSOY (Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı) gibi kurumlar aracılığıyla kültürel ve ekonomik destek sağlanmıştır.
Enerji Projeleri: Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı gibi stratejik enerji projeleriyle bu cumhuriyetlerin enerji kaynaklarının dünya pazarlarına ulaştırılmasında Türkiye, kritik bir koridor rolü üstlenmiştir.

II. Türkiye'de Siyasi Krizler, Ekonomik Çöküş ve 28 Şubat

1990'lar, sürekli değişen koalisyonlar, siyasi istikrarsızlık ve ekonomik krizlerle karakterize edilmiştir.

A. Siyasi İstikrarsızlık ve Koalisyonlar

1990'lar: Tansu Çiller, Mesut Yılmaz, Necmettin Erbakan, Süleyman Demirel gibi liderlerin kurduğu kısa ömürlü ve zayıf koalisyonlar dönemi yaşanmıştır. (Bu istikrarsızlık, ekonomik reformları engellemiştir.)

B. 28 Şubat 1997 Süreci (Post-Modern Darbe)

Nedenler: Refahyol Hükümeti'nin (Refah Partisi ve Doğru Yol Partisi koalisyonu) iktidara gelmesiyle laiklik konusundaki hassasiyetlerin artması ve ordunun, bu durumu irtica tehdidi olarak algılaması.
Gelişim: Milli Güvenlik Kurulu (MGK) toplantısında alınan kararlar, hükümete zorla kabul ettirilmiş ve hükümet istifaya zorlanmıştır. (Bu müdahale, "Post-Modern Darbe" olarak adlandırılır, çünkü tanklar sokağa çıkmamış, ancak siyasi ve bürokratik baskılarla hükümet düşürülmüştür.)
Sonuçlar: Refah Partisi kapatılmış, siyasi yasaklar getirilmiş ve eğitim sisteminde (8 yıllık kesintisiz eğitim gibi) köklü değişiklikler yapılmıştır.

C. 2001 Ekonomik Krizi

Krizin Nedenleri: Koalisyon hükümetlerinin siyasi istikrarsızlığı, bankacılık sektöründeki denetimsizlik ve Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile Başbakan Bülent Ecevit arasındaki "Anayasa kitapçığı fırlatma" olayıyla tetiklenen siyasi gerilim.
Sonuç: Büyük bir devalüasyon yaşanmış, enflasyon fırlamış ve Kemal Derviş tarafından IMF destekli yeni bir ekonomik reform paketi devreye sokulmuştur.

III. Avrupa Birliği Süreci ve AK Parti Dönemi

Ekonomik krizin ardından kurulan yeni siyasi yapılar, Türkiye'nin hem iç hem de dış politikasını yeniden şekillendirmiştir.

A. Avrupa Birliği ile İlişkiler

Gümrük Birliği (1996): Türkiye, AB ile Gümrük Birliği Antlaşması'nı yürürlüğe koymuştur. (AB'nin Gümrük Birliği'ne aldığı tek tam üye olmayan ülke.)
Helsinki Zirvesi (1999): Türkiye'nin AB'ye tam üye adayı olarak resmen kabul edilmesi. (Bu, uzun yıllardır süren AB yolunda önemli bir diplomatik başarıdır.)
Müzakerelerin Başlaması (2005): AK Parti hükümeti döneminde, tam üyelik müzakereleri resmen başlatılmıştır.

B. AK Parti İktidarı ve Reformlar (2002-Günümüz)

AK Parti'nin Kuruluşu: Recep Tayyip Erdoğan ve arkadaşlarının öncülüğünde kurulmuş ve 2002 seçimlerinde tek başına iktidara gelmiştir.
Temel Reformlar: İktidarın ilk yıllarında, AB uyum paketleri çerçevesinde siyasi reformlar, demokratikleşme adımları ve ekonomik istikrar politikaları uygulanmıştır.
Anayasa Değişiklikleri: 2007'de Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi, 2010'da Yüksek Yargının yapısında değişiklikler ve 2017'de parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçiş gibi kritik anayasa değişiklikleri yapılmıştır.

IV. Yakın Geçmişin Dönüm Noktası: 15 Temmuz Darbe Girişimi

Türk siyasi tarihinin en büyük krizlerinden biri, 2016 yılında yaşanmıştır.

15 Temmuz 2016 Darbe Girişimi: Türk Silahlı Kuvvetleri içerisindeki bir grup tarafından gerçekleştirilen ve TBMM, Cumhurbaşkanlığı Külliyesi gibi kritik noktaların bombalandığı kanlı bir darbe girişimidir.
Türk Halkının Tepkisi: Cumhurbaşkanı ve diğer siyasi liderlerin çağrısıyla Türk halkı, sokaklara çıkarak tankların önünde durmuş ve darbeyi durdurmuştur.
Önemi: Türk siyasi tarihinde halkın direnişiyle başarısızlığa uğrayan tek darbe girişimidir. Bu olay, demokrasiye ve milli iradeye olan bağlılığı en güçlü şekilde kanıtlamıştır.

V. Sonuç: Yeni Yüzyılın Zorlukları

1991 sonrası dönem, Türkiye'nin bölgesel bir aktör olarak konumunu güçlendirdiği, ancak aynı zamanda içeride ekonomik ve siyasi istikrarsızlıklarla mücadele ettiği bir dönemdir.

AB Süreci: Tam üyelik yolunda ilerlemeler kaydedilmiş (Adaylık, Müzakereler), ancak Kıbrıs Sorunu ve bazı siyasi engeller nedeniyle süreç yavaşlamıştır.
Demokrasi Sınavı: 28 Şubat ve 15 Temmuz gibi olaylar, Türk demokrasisinin ne kadar kırılgan olduğunu göstermiş, ancak aynı zamanda milli iradenin ne kadar güçlü olduğunu da kanıtlamıştır.
Bölgesel Rol: Körfez Savaşları ve Türk Cumhuriyetleri ile gelişen ilişkiler, Türkiye'yi global ve bölgesel siyasette kilit bir aktör konumuna getirmiştir.

KPSS Sentezi: Bu dönemin anahtar bilgileri: 1991 ve 2003 Körfez Savaşları'nın nedenleri ve Türkiye'ye etkileri (Çekiç Güç), Bağımsız Türk Cumhuriyetleri'ne yönelik atılan adımlar (TİKA, TÜRKSOY), 28 Şubat süreci ve Post-Modern Darbe tanımı, 1996 Gümrük Birliği ve 1999 Helsinki Zirvesi (Tam Adaylık), 2001 Ekonomik Krizi'nin tetikleyicisi (Anayasa kitapçığı olayı), AK Parti'nin reformları ve 15 Temmuz Darbe Girişimi'nin Türk demokrasisindeki yeri. Bu bilgiler, Türkiye Cumhuriyeti'nin güncel siyasi ve ekonomik yapısını anlamak için vazgeçilmezdir.

Kpss Sınav Notları

Bu Blogda Ara

KPSS 2026: TARİH KONU ANLATIM SERİSİ :21 - Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi III: Globalleşen Dünya ve Türkiye'de Yaşanan Önemli Gelişmeler (1991-Günümüz)