İki Kutuplu Dünyada Türkiye: Soğuk Savaş'ın Başlangıcı, Truman Doktrini, Marshall Yardımı, NATO'ya Giriş, Kore Savaşı'na Katılım, Bağlantısızlar Hareketi ve 27 Mayıs 1960 Darbesinin Derinlemesine Analizi

Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi'nin ilk evresi (1950-1970), II. Dünya Savaşı'nın ardından dünyanın ABD liderliğindeki Batı Bloku (Kapitalizm) ve SSCB liderliğindeki Doğu Bloku (Komünizm) olarak ikiye ayrıldığı Soğuk Savaş dönemiyle başlar. Türkiye Cumhuriyeti, bu iki kutuplu çekişmede SSCB'den gelen tehditler (Boğazlar ve toprak talepleri) nedeniyle kesin olarak Batı Bloku safında yer almıştır. Bu tercih, Truman Doktrini ve Marshall Yardımı ile ekonomik ve askeri destek alması, Kore Savaşı'na asker göndererek NATO'ya (1952) girmesi gibi stratejik adımlarla somutlaşmıştır. Türkiye'nin 1950'lerdeki bu dışa dönük siyaseti, içerideki Demokrat Parti'nin (DP) ekonomik liberalleşme politikalarıyla paralel gitmiş; ancak 1960'lara gelindiğinde, siyasi kutuplaşma ve gerginlik doruk noktasına ulaşmış, bu da Türk siyasi tarihinin ilk askeri müdahalesi olan 27 Mayıs 1960 Darbesi'ne yol açmıştır. Bağlantısızlar Hareketi'nin ortaya çıkması, Kıbrıs Sorunu'nun alevlenmesi ve Küba Krizi gibi global olaylar bu dönemin uluslararası gerilimini artırmıştır. KPSS Çağdaş Tarih'te bu bölüm; Soğuk Savaş'ın temel aktörleri ve nedenleri, Truman Doktrini ve Marshall Yardımı'nın Türkiye'ye etkisi, Türkiye'nin NATO'ya giriş süreci, Kore Savaşı'nın sonuçları, DP'nin iktidar yılları ve eleştirileri, 27 Mayıs Darbesi'nin nedenleri ve sonuçları ile 1961 Anayasası'nın getirdiği temel yenilikler gibi başlıklar üzerinden detaylı bir bilgi birikimi gerektirir.

Bu akademik derinlikteki kapsamlı makalede, Soğuk Savaş'ın küresel dinamiklerini, Türkiye'nin Batı İttifakı'na giriş sürecini (NATO, Kore) ve Türk demokrasisinin ilk kırılma noktası olan 27 Mayıs Darbesi'nin nedenlerini ve siyasi sonuçlarını neden-sonuç ilişkileriyle birlikte analiz ederek KPSS için gereken üst düzey sentez bilgisini temin edeceğiz.

I. Soğuk Savaş'ın Başlangıcı ve İki Kutuplu Dünya

II. Dünya Savaşı'nın bitimiyle, ABD ve SSCB arasındaki ideolojik, ekonomik ve siyasi rekabet, sıcak çatışmaya dönüşmeyen ancak sürekli gerilim yaratan bir dönemi başlatmıştır.

A. Soğuk Savaş'ın Temelleri ve Bloklaşma

Temel Nedenler: İdeolojik farklılıklar (Kapitalizm - Komünizm), SSCB'nin Doğu Avrupa'yı işgal etmesi ve atom silahları üzerindeki güç yarışı.
Batı Bloku (ABD Liderliğinde): Ekonomik olarak Marshall Planı ve askeri olarak NATO ile örgütlenmiştir.
Doğu Bloku (SSCB Liderliğinde): Ekonomik olarak COMECON ve askeri olarak Varşova Paktı (1955) ile örgütlenmiştir.
Demir Perde: İngiltere Başbakanı Winston Churchill'in kullandığı, Avrupa'yı Batı ve Doğu blokları olarak ayıran ideolojik sınırı tanımlayan terimdir.

B. Türkiye'nin Batı Blokuna Geçişi

Türkiye, SSCB'nin Boğazlar ve Kars/Ardahan üzerindeki baskısı nedeniyle hızlıca Batı'ya yönelmiştir.

Truman Doktrini (1947): ABD Başkanı Truman tarafından, komünizm tehdidi altındaki Yunanistan ve Türkiye'ye askeri ve ekonomik yardım yapılması kararıdır.
- Önemi: Türkiye'nin ABD himayesine girdiğinin ve Soğuk Savaş'ın resmen başladığının ilk somut işaretidir.
Marshall Yardımı (1948): ABD tarafından Avrupa ülkelerinin ekonomik toparlanmasını sağlamak amacıyla yapılan yardımdır. Türkiye de bu yardımdan faydalanmıştır. (Yardımın büyük kısmı tarım ve yol yapımında kullanılmıştır.)
Kore Savaşı'na Katılım (1950-1953): Kuzey Kore'nin (SSCB destekli), Güney Kore'ye (ABD destekli) saldırmasıyla başlayan savaş. Türkiye, BM Güvenlik Konseyi kararıyla General Tahsin Yazıcı komutasında tugay göndermiştir.
- Amacı: Türkiye'nin Batı İttifakı'na bağlılığını kanıtlamak ve NATO üyeliğini hızlandırmak.
NATO'ya Üyelik (1952): Kore'deki başarısı ve stratejik konumu sayesinde Türkiye, Yunanistan ile birlikte Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ne (NATO) tam üye olmuştur.
- Önemi: Türkiye'nin Batı Bloku içerisinde kalıcı yerini sağlamlaştırmış ve SSCB tehdidine karşı caydırıcı askeri bir güvence almıştır.

II. 1950'ler Türkiye'si: Demokrat Parti Dönemi ve Siyasi Gerilim

1950 seçimleriyle iktidara gelen Demokrat Parti, hem ekonomik liberalleşmeyi hem de siyasi gerginliği beraberinde getirmiştir.

A. Demokrat Parti İktidarı (1950-1960)

Ekonomik Politikalar: Liberalleşme ve tarıma dayalı büyüme politikaları izlenmiştir. ABD yardımlarıyla (Marshall) makineleşme hızlanmış, ilk yıllarda büyük bir ekonomik büyüme sağlanmıştır.
- Sonuç: "Küçük Amerika" olma söylemi ve ilk yıllarda artan refah, ancak son yıllarda enflasyon ve dış borçların artması.
Siyasi Değişimler:
- Ezanın Arapça Okunması Yasağının Kaldırılması (1950): CHP döneminde getirilen yasağın kaldırılması. (DP'nin halkla ilişkilerini güçlendirmiştir.)
- Atatürk'ü Koruma Kanunu (1951): Atatürk'ün anısına ve heykellerine yapılan saldırıları önlemek amacıyla çıkarılmıştır.

B. Siyasi Gerginliğin Tırmanması

Basın ve Üniversite Baskısı: DP, iktidarının son yıllarında basın özgürlüğünü kısıtlamış (Basın Kanunu), üniversiteler ve aydınlar üzerinde baskıyı artırmıştır.
Vatan Cephesi: DP'nin, kendi taraftarlarını örgütlemek ve muhalefeti ayrıştırmak amacıyla kurduğu siyasi oluşum. (Siyasi kutuplaşmayı artırmıştır.)
Tahkikat Komisyonu (1960): DP'nin, CHP'yi ve basını araştırması ve TBMM kararıyla yargılaması için kurduğu olağanüstü yetkili komisyon. CHP'nin siyasi hayatını bitirme girişimi olarak görülmüştür.

III. 27 Mayıs 1960 Darbesi: Türk Demokrasisinin İlk Kırılması

Siyasi gerilimin tırmanması, Türk siyasi hayatındaki ilk askeri müdahaleye yol açmıştır.

A. Darbeye Giden Yol ve Nedenleri

Temel Neden: DP iktidarının, anayasal sınırları aşması (Tahkikat Komisyonu) ve muhalefeti susturma çabaları.
İç Nedenler: Ordu içindeki rahatsızlık (DP'nin emekli subaylara yönelik uygulamaları), üniversite ve gençlik hareketleri (İstanbul ve Ankara'da öğrenci olayları).
Sonuç: 27 Mayıs 1960'ta, Albaylar ve Generallerden oluşan Milli Birlik Komitesi (MBK) yönetime el koymuştur. (Darbe, Türk siyasi tarihindeki ilk askeri müdahaledir.)

B. Darbenin Sonuçları ve Yargılamalar

Siyasi Sonuç: TBMM feshedilmiş, DP kapatılmış ve Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Başbakan Adnan Menderes dahil tüm DP yöneticileri tutuklanmıştır.
Yassıada Yargılamaları: Tutuklanan DP yöneticileri, Anayasayı ihlal, Tahkikat Komisyonu kurma ve Vatan Cephesi gibi gerekçelerle yargılanmıştır. Yargılamalar sonucunda Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan idam edilmiştir.
1961 Anayasası: MBK tarafından hazırlanan ve halkoyuna sunulan 1961 Anayasası kabul edilmiştir.
- Önemi: Kuvvetler Ayrılığı ilkesini güçlendirmiş, temel hak ve özgürlükleri genişletmiş ve demokratik dengeyi sağlamak amacıyla Anayasa Mahkemesi ile Çift Meclisli Sistemi (Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu) getirmiştir. (En özgürlükçü anayasa olarak kabul edilir.)

IV. Global Gelişmeler ve Krizler

Bu dönemde dünya sahnesinde yaşanan önemli olaylar, Türkiye'nin dış politikasını doğrudan etkilemiştir.

Bağlantısızlar Hareketi: Soğuk Savaş'ın iki kutbuna da katılmayı reddeden, genellikle Asya ve Afrika'nın yeni bağımsız devletlerinden oluşan hareket. (Öncüleri: Hindistan (Nehru), Mısır (Nasır), Yugoslavya (Tito).) Türkiye bu harekete katılmamıştır.
Küba Füze Krizi (1962): SSCB'nin Küba'ya füze yerleştirmesiyle ABD ile karşı karşıya geldiği ve nükleer savaşın eşiğine gelindiği krizdir. (Türkiye'deki ABD füzeleri, krizin çözümünde pazarlık konusu olmuştur.)
Kıbrıs Sorunu: 1950'lerde EOKA terör örgütünün (Rum), Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlama (ENOSIS) amacıyla başlattığı saldırılarla alevlenmiştir. Zürih ve Londra Antlaşmaları (1959) ile Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmuş, ancak gerilim sürmüştür.
Johnson Mektubu (1964): Türkiye'nin Kıbrıs'taki Rum saldırıları nedeniyle adaya askeri müdahale kararı alması üzerine, ABD Başkanı Johnson'ın, Türkiye'nin NATO üyeliğini sorgulayan ve müdahaleye karşı çıkan tehditkâr mektubu.
- Önemi: Türkiye'nin ABD'ye olan güveninin sarsılmasına ve "Çok Yönlü Dış Politika" arayışının başlamasına yol açmıştır.

V. Sonuç: Yeni Bir Siyasi Kimlik

1950-1970 dönemi, Türkiye Cumhuriyeti'nin hem uluslararası alanda kalıcı yerini sağlamlaştırdığı (NATO) hem de içeride siyasi istikrarsızlıkla mücadele ettiği bir dönemdir.

Batı'ya Bağlılık: Kore Savaşı ve NATO üyeliği, Türkiye'yi Batı'nın stratejik ortağı yapmış, ancak Johnson Mektubu gibi olaylar, bu bağlılığın sorgulanmasına neden olmuştur.
Demokratik Kırılma: DP iktidarının on yılı, demokratikleşme vaadi ile başlamış, ancak 27 Mayıs Darbesi ile sonuçlanarak Türk demokrasisinde telafisi zor bir travma yaratmıştır.
1961 Anayasası: Darbenin ürünü olmasına rağmen, getirdiği geniş hak ve özgürlüklerle ileri bir hukuk devleti yapısını kurmuştur.

KPSS Sentezi: Bu dönemin anahtar bilgileri: Soğuk Savaş'ın iki bloku ve örgütlenmeleri, Türkiye'nin Kore'ye asker gönderme nedeni ve NATO üyeliği tarihi, Truman Doktrini ve Marshall Yardımı'nın etkisi, DP iktidarının Ezan yasağını kaldırması, Tahkikat Komisyonu'nun kurulması, 27 Mayıs Darbesi'nin lider kadrosu (MBK), Yassıada Yargılamaları ve idamlar, 1961 Anayasası'nın özgürlükçü yapısı ve Johnson Mektubu'nun Türk-ABD ilişkilerine etkisi. Bu bilgiler, Türkiye'nin yakın siyasi ve diplomatik tarihini anlamak için temeldir.

Kpss Sınav Notları

Bu Blogda Ara

KPSS 2026: TARİH KONU ANLATIM SERİSİ :19 - Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi I: Soğuk Savaş ve Türkiye'nin İttifaklara Katılması (1950-1970)